Zijn en tijd

28 februari 2016; Doopdienst

Thema: over de mysterieuze kracht van de liefde.

De Eeuwige verschijnt in verschillende gedaantes.

Het Oude Testament heeft een heel lange ontstaansgeschiedenis. Als je de mondelinge overlevering van het allereerste begin erbij rekent dan kom je wel op zo’n tweeduizend jaar. En we hebben het er wel eens eerder over gehad dat er een viertal historische bronnen te onderscheiden zijn in de teksten zoals wij die nu in de Bijbel tot onze beschikking hebben. De oudste bron noemen we de E bron ofwel de Elohist (pakweg 1850 voor Chr, de tijd van Abraham), dan volgt de J bron, de Jahwist (1250 voor Chr, de tijd van Mozes), daarna de D bron of Deuteronomist (zeg maar 600 voor Chr, de tijd vlak voor de Babylonische ballingschap) en tenslotte de P bron, de zgn Priestercodex (zo’n 4 à 3 eeuwen voor Chr, de tijd na de Babylonische ballingschap). Elke bron herschikt de bestaande teksten uit eerdere tijden en maakt ze tot één mooi harmonieus geheel. Niets wordt weggegooid alles wordt in een nieuwe context geplaatst. Daarvan is het stukje dat we hebben gelezen uit Exodus een mooi voorbeeld.
‘God zei tegen Mozes Ik ben de Heer.’ In het Hebreeuws staat er voor God Elohim en voor Heer Jahweh. Aha hier herkennen we dus de E bron, de Elohist en de J bron, de Jahwist. Dan staat er ‘Ik ben aan Abraham, Isaäk en Jakob verschenen als God de Ontzagwekkende’, El Sjadai in het Hebreeuws, maar mijn naam Heer, Jahweh, heb ik niet aan hen bekend gemaakt. Logisch want die naam komt pas 600 jaar later op. Als Elohim heeft God al met Abraham, Isaäk en Jacob een verbond gesloten en hen het land Kanaän beloofd om zich uiteindelijk te kunnen vestigen toen ze daar nog als nomaden, vreemdelingen komend uit het Tweestromenland (het huidige Irak) rondzwierven. Dan gaan tijdens een hongersnood Jacob en zijn elf zonen naar Egypte waar Jacobs twaalfde zoon Jozef inmiddels onderkoning is en hen gastvrij ontvangt. Zo groeien in zo’n vierhonderd jaar de nakomelingen van Jacob in Egypte als twaalf stammen uit tot een groot volk, dat daar uiteindelijk als slavenvolk behandeld wordt. En dan komt de naam Jahweh tevoorschijn: Mozes moet tegen het volk Israël zeggen: ‘Ik ben de Heer, Jahweh, Ik zal jullie uit je slavenbestaan bevrijden. Jullie zullen inzien dat Ik de Heer – ‘Jahweh’ – jullie God – Elohim – ben. En Ik (Jahweh) zal jullie naar het land brengen dat Ik (als Elohim) onder ede aan Abraham, Isaäk en Jacob heb beloofd en dat land zal ik jullie in bezit geven.’
Wat ik zo mooi vind in dit best wel ingewikkelde verhaal met verschillende Godsnamen en Godsbeelden is, dat De Allerhoogste God van de hemelen en de aarde uit liefde verschijnt aan mensen in gedaanten die wij mensen kunnen snappen en zich daarbij ook nog aanpast aan verschillende culturele, politieke en religieuze omstandigheden waarin die mensen zich bevinden. Ik bedoel de Elohim waren de stamgoden uit de tijd van Abraham. El Sjadai wordt in verband gebracht met een nog veel oudere oermoedergodin met vele borsten, met een enorme voedingskracht dus. Dit waren mysteriegodsdiensten met nog weinig rationele theologische redeneringen en systemen. Maar de mensen van toen voelden wel op hun klompen aan, wisten intuïtief dat deze Elohim, stamgoden of lichtwezens iets heel groots vertegenwoordigden en dat zij het beste met hen voor hadden. De naam El komt zelfs terug in de naam van aartsengel Gabriël en nu als Allerhoogste God van alle hemelen en de aarde. Dit alles verandert wat in de tijd van Mozes waar het volk Israël als één geheel tevoorschijn komt en Jahweh de plek inneemt van al die vroegere goden zonder dat hun voedingskracht, ondersteuning en mededogen verdwijnen. Het mooie van de J bron is juist dat al die positieve liefdevolle verbindende energie bewaard blijft en nu samenkomt in Jahweh die Heer is van hemel en aarde en begaan met het lot van Zijn volk Israël. De drijvende kracht achter deze verschillende verschijningen van God aan mensen is dus Zijn liefde. Hij past zich aan aan ons voorstellingsvermogen om Zijn liefde aan ons kenbaar te maken, zodat wij die liefde ook echt kunnen ontvangen en weer doorgeven. Hij is dan ook veel meer dan mensen zich ooit zullen kunnen voorstellen met hun geloof of met hun verstand. Op het moment dat je God gelijk gaat stellen met je eigen menselijke voorstelling van Hem doe je Hem tekort, dan span je Hem of Haar voor je eigen karretje en verdwijnt de liefde.

De liefde wint.

Het laatste gebeurde min of meer zo’n 600 jaar later in de tijd voor de ballingschap, de tijd van de D bron of Deuteronomist. Er ging in die tijd heel veel mis. Het Noordrijk van Israël was al door de Assyriërs veroverd en verwoest en nu stonden de Babyloniërs voor de poorten van Jeruzalem. Daar moest toch een verklaring voor zijn. De Deuteronomist had in het boek Deuteronomium nog eens alle wetten van Mozes op een rijtje gezet. Als je al die wetten nauwgezet onderhield, dan had je niks te vrezen en deed je dat niet dan haalde je zelf heel veel ellende over je heen. Het was dus glashelder hoe God wilde dat wij als mensen in liefde met elkaar leefden en deed je dat, dan werd je beloond met een goed leven, deed je dat niet dan werd je ernstig gestraft tot in het derde en vierde generatie van je nageslacht. Niet alleen de ellende van de ballingschap, maar ook van erfelijke of andere ziektes, oorlogen, hongersnoden, enzovoort, hadden we dus helemaal aan ons zelf te danken. Een goede verklaring misschien voor alles wat er mis was gegaan, maar God werd daarmee een almachtige, onbarmhartige en straffende tiran. De P bron of Priestercodex brengt daar na de ballingschap toch weer wat verzachting aan: niet alle ellende is te verklaren als menselijke schuld. Maar wat er ook gebeurt de Allerhoogste God van hemel en aarde blijft op een liefdevolle manier betrokken. Hij wordt een zorgzame God die houdt van mensen en alles zal doen om hun leven goed, mooi en betekenisvol te maken. Dit is het laatste in de historische reeks van Godsbeelden: een vaak verborgen, mysterieuze, maar liefdevolle, geborgenheid schenkende God, die ons met liefdevolle regels het goede leven wil leren leven. Hierin zijn alle voorafgaande positieve betekenissen van de aan de mensen op verschillende manieren en in verschillende tijden verschijnende God opgenomen. En de boodschap van deze God is: als je liefhebt wordt het leven goed.

Jezus’ uitleg van de Heilige Schrift.

Jezus, Pilatus heeft het bloed van sommige Galileeërs vermengd met het bloed van hun offers! Wat vind jij daarvan? In zijn antwoord gaat Jezus in tegen dat onbarmhartige wraakzuchtige en straffende beeld van God dat ook in zijn tijd nog voortleefde. Jullie denken natuurlijk dat deze mensen wel heel erg gezondigd moeten hebben om op deze manier aan hun einde te komen. Of dat ongeluk in Siloam, waar een toren instortte, waarbij achttien mensen omkwamen. Wat hebben zij of hun ouders misdaan meer dan de andere mensen in Jeruzalem om zo’n lot te treffen, zo’n straf te moeten ondergaan? Zinloze vragen mensen! De echte vraag die belangrijk is in deze is dit: wat heb jij eigenlijk voor een Godsbeeld? Een almachtige, straffende of een barmhartige liefdevolle God? Kijk hoe de Allerhoogste zich openbaart aan mensen in de Heilige Schrift. Steeds weer geldt: waar liefde woont daar gebiedt de Heer zijn zegen. Hij is een liefdevolle barmhartige God die begaan is met het lot van de weduwe, de wees en de vreemdeling, een landeigenaar die zich laat vermurwen door zijn wijngaardenier om nog één jaar zorg te mogen besteden aan de vijgenboom die geen vruchten geeft. De Heer weet in wat voor beroerde omstandigheden wij mensen vaak moeten leven. En God zij dank staat er tegenover het mysterie van al het kwaad, ook het niet te verklaren kwaad, een nog veel groter mysterie namelijk de Liefde van God (El Sjadai), Heer (Jahweh) van hemel en aarde. Deze liefde overwint alle duisternis, geeft vaste grond onder de voeten en maakt het leven goed! Laat haar toe in je eigen hart en breng haar de wereld in.

De liefdevolle gemeenschap.

Ik denk dat Jezus vandaag tegen ons zegt: pin de Allerhoogste God, Heer van hemel en aarde niet vast op je eigen beperkte voorstellingen die je van Hem hebt gemaakt. Nooit kan het geloof teveel verwachten, denk nooit te klein over Hem. Laat je gezeggen door Zijn Heilige Geest die door alle muren en systemen heen fladdert op zoek naar de liefde. Die liefde die het prille leven schept, draagt, koestert en verzorgt. Hier in Gasselte maar ook in de gemeente waar Bram en Mariët gaan wonen, de gemeente waar de kleine Toon gaat opgroeien. Wat fijn dat hij hier gedoopt wordt en dat jullie alvast plaatsvervangend voor die andere gemeente gaan beloven om Toon op te nemen in de gemeente van Christus, de gemeenschap van de Heer waar de liefde woont en rond fladdert waarheen Hij maar wil. Zo worden we met elkaar verbonden in de liefde van de Heer, want dat is uiteindelijk het enige waar het allemaal om draait.

De tien woorden

Dit is mijn woord: Ik ben uw God, Ik schreef u in mijn hand
en nam u in het duister lot, weg uit Egypteland
Dit is mijn woord: mijn woord van eer verdraagt geen tegenspraak
van goden naast Mij, van geen Heer, die gij hebt groot gemaakt.
Dit is mijn woord: mijn hoge Naam staat voor uw leven in,
maar neem mijn glorie niet te baat voor eigen laag gewin.
Dit is mijn woord: een dag van rust zij aan uw werk gesteld,
de Sabbat is mijn grote lust, die al uw dagen telt.
Dit is mijn woord: houd hoog in eer ouders en vroeger tijd:
dat gij begin en einde leert en vol van vruchten zijt.
Dit is mijn woord: bedrijf geen moord het leven komt van Mij,
hebt gij niet Abels kreet gehoord? Sta dan uw naaste bij.
Dit is mijn woord: uw vlees, uw vrouw is u tot heerlijkheid,
blijf aan uw sieraad steeds getrouw, zij kroont uw levenstijd.
Dit is mijn woord: steel niemands goed en weeg met rechte maat,
het land geeft u in overvloed zo gij mijn wegen gaat.
Dit is mijn woord: geen leugen zal uw naaste voor ‘t gerecht
besmeuren en hem zijn tot val, als gij uw woorden zegt.
Dit is mijn woord: begeer niet wat uw naaste toebehoort,
want Gij behoort aan Mij, uw God; Ik bind u aan mijn woord!

Bijbellezing:
Exodus 6, 2-8
Lucas 13, 1-9