Spelen met metaforen (3) De talentenpreek

Gehouden door dr. Jan Chr. Vaessen
op het evenement ‘Slagkracht vergroten’
in de Koepelkerk te Veenhuizen, 27 maart 2015
Een initiatief van Wolff Management Consultancy

Lieve mensen,
Ik ervaar preken als een kunst, een levenskunst zelfs. En dan gaat het niet alleen om taal maar om veel meer. Mijn leermeester de Franse filosoof Paul Ricoeur zei altijd: taal is de nauwe poort tot de werkelijkheid als geheel. En daar in die werkelijkheid doen alle zintuigen mee. Daarom begin ik mijn talentenpreek maar met een stukje muziek van Johan Sebastiaan Bach. De fuga in G groot, instrumentale muziek zonder tekst. Ik vind het heerlijke muziek en ik hoop dat ik het er op dit prachtige orgel een beetje fatsoenlijk uit krijg. In de preek zelf wil ik graag met jullie kijken naar: a) de verschillende zintuigen die wij hebben en welke heel verschillende soorten inzicht die allemaal voeden, b) hoe in mijn eigen levensloop mijn talenten steeds meer met die veelkleurigheid aan zintuigen en inzichten werden verbonden, c) hoe zij elkaar gaandeweg steeds meer gingen versterken en tenslotte, d) hoe je zo een heel mens wordt met veel meer mogelijkheden dan je zelf ooit van jezelf had verwacht. En dat verhaal wil ik onderstrepen met het lied Ken je mij van Trijntje Oosterhuis, ook weer op het orgel. Nu wel met tekst, die Maria Mazarakis voor ons gaat zingen. Maar eerst Bach, op hoop van zegen dus.

J. S. Bach: Fuga in G
Jan Vaessen: orgel

Frames of mind
Goed de zin zintuigen dus. Wij mensen hebben er een aantal van. Filosoof / pedagoog Howard Gardner noemt er in zijn boek Frames of Mind een stuk of zes, die heel verschillende soorten inzicht voeden. Eerst hebben we onze ogen waarmee we zien en ook ruimtes afpa-len, dat is het ruimtelijke inzicht dat nodig is om te bouwen, grond te meten, landsgrenzen vast te leggen enzovoort. Gaan we wat abstracter te werk dan komen we in de wiskunde terecht, waarmee we de ideale vormen als de cirkel, het vierkant, de driehoek, maar ook algebra, differentiaal en integraalrekening, enzovoort in symbolen en formules vastleggen. Dit is het wiskundig inzicht, dat weer de basis vormt van heel veel wetenschap en techniek, waar we met z’n allen dagelijks gebruik van maken. Behalve onze ogen hebben we ook nog oren en het horen voedt op zijn beurt weer twee totaal andere soorten inzicht. Allereerst is er het taalkundig inzicht, waarmee we met elkaar communiceren in allerlei settings, maar ook het muzikale inzicht wordt gevoed door ons gehoor. In taal en muziek gaat het allebei om zeggingskracht, retorische energie, maar op een geheel verschillende wijze. In taal gaat het om heldere formulering en duidelijkheid, in de muziek vooral om harmonie en ritme. Dan hebben we ook nog de neus die ruikt, de tong die proeft en de rest van ons lichaam, dat beweegt, danst en aanraakt. Hier gaat het om het lichamelijk inzicht dat we nodig hebben om ons in het leven een weg te banen en van het leven te genieten. Tenslotte hebben we ook nog zoiets als ons derde oog, het zesde zintuig waarmee we intuïtief aanvoelen hoe mensen zich tot elkaar verhouden en hoe we daar zelf instaan. Dit is het persoonlijke inzicht, aura uitwisseling van energieën, de eerste indruk die al heel veel over iemand zegt, zonder dat je nog een woord met elkaar hebt gewisseld.
Verschillende culturen hebben verschillende voorkeuren voor een bepaald soort inzicht. In de Westerse cultuur zie je van oudsher een voorkeur voor het ruimtelijke en het wiskundige inzicht en die worden ook nu nog heel erg gewaardeerd en gehonoreerd. Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid en kiest dus voor exact. Het taalkundig inzicht dat nodig is in de geesteswetenschappen komt er veel bekaaider af en in de kunst valt geen droog brood te verdienen heet het dan. Daarbij scoort de muziek dan nog weer het hoogst en is de dans-kunst de hekkensluiter. Howard Gardner vindt het jammer dat wij in het Westen ons zelf zo te kort doen door ons helemaal te focussen op het zien, wiskunde en techniek en de rest van onze zintuigen met hun eigen inzichten onderwaarderen. En ik ben dat helemaal met hem eens. Ik ga ook meer voor de hele mens die al z’n zintuigen, inzichten en talenten inzet voor een mooi leven dat wordt gekleurd door het goede, het ware en het schone.

Mijn levensverhaal in een notendop
Een heel mens word je niet van de ene op de andere dag, zeker niet als de maatschappij en zelfs de hele cultuur je een leven lang iets heel anders heeft voor gehouden. Ik ben er een leven lang mee bezig geweest en ben nog lang niet klaar. Maar het is wel een heel boeiende weg moet ik zeggen. Vroeger was ik een heel verlegen jongetje, dat zich het liefst in z’n eigen schulpje terugtrok. Ik moest er niet aan denken om in het middelpunt te staan en de gedachte alleen al aan een publiek toespreken op een podium, of erger nog een kansel, bezorgden me koude rillingen op de rug. Daar waren natuurlijk allerlei oorzaken voor, maar dat bese-te ik toen nog niet. Ik had wel een aantal passies, waar ik veel plezier aan beleefde.
In de eerste plaats mijn Mecano bouwdozen, waarmee ik bruggen bouwde voor mijn Dinky Toy autootjes. Ik maakte in mijn verbeelding de meest prachtige reizen en met mijn bruggen verbond ik vele verschillende oevers, landen, culturen en zelfs religies met elkaar. Verder waren mijn beide ouders muzikaal, mijn vader zong in een Veluws mannenkoor en mijn moeder was organiste in de plaatselijke Dorpskerk – nogal zwaar orthodox hervormd. Gelukkig hield ze ook van vrolijke wijsjes en die vond ik zo mooi, dat ik orgelles mocht gaan nemen om ze ook zelf te kunnen spelen.
Ik heb na de middelbare school een tijdje gevaren op een cruise schip vanuit New York naar de Caribbean en heb met een HEAO-CE opleiding vrijwilligerswerk in West Afrika gedaan in plaats van militaire dienst. Op mijn reizen en in de marketingsfeer kreeg ik interesse in taal. Wat bedoel je eigenlijk als je wat zegt en hoe anders komt die bedoeling over in het Nederlands, het Engels, het Frans en nog meer in de Afrikaanse talen van de stammen waar ik mee mocht werken in Ivoorkust. En daarmee kwam ook de interesse voor de vraag naar de waarheid, de filosofie naar boven.
Zo ging ik uiteindelijk theologie en filosofie studeren, werd voor 50% van mijn tijd dorpsdominee in een klein dorpje in Drenthe en moest dus wel om de week de kansel bestijgen. Het gaf mij elke keer een enorme kick om met de mensen te delen wat ik nu weer had ontdekt in mijn zoektochten naar betekenis in de Bijbelteksten. Ik ben zelfs gepromoveerd op een onderzoek naar de manier waarop dominees de Bijbel interpreteren. Van mijn oorspronkelijke angst om te spreken in het openbaar is geen spaan meer heel gebleven. Ik heb zelfs nu een bedrijfje waarmee ik cursussen retoriek verzorg voor zzp’ers, managers, wetenschappers, kunstenaars, kortom mensen uit alle hoeken van de samenleving en dat is toch gaaf!

Hoe talenten elkaar versterken
Waarom vertel ik jullie dit hele verhaal? Eigenlijk om een heel simpele reden. Op mijn laatste rapport van de lagere school stond een advies voor mijn vervolgonderwijs. Jan moest maar naar de lts: ‘hij heeft wel wat interesse in techniek en veel meer dan het lts niveau zit er voor hem echt niet in’, zo staat er letterlijk. Los van het feit dat elk niveau waarde in zich heeft en we op het moment zitten te springen om goede ambachtslieden met liefde voor hun vak, wordt in dit advies nog veel meer over het hoofd gezien. En dan gaat het met name om de creatieve verbeelding, waarin de verbinding wordt gemaakt tussen de verschillende zintuigen en de inzichten die ze voeden. De talenten die met de verschillende soorten inzicht samenhangen, gaan elkaar in die verbinding juist stimuleren en versterken. Maar daar had men vijftig jaar geleden nog geen idee van.
Wat ben ik blij met mijn Mecano en mijn Dinky Toys en mijn interesse voor techniek, waarmee ik mijn eigen wereld schiep. Daar waren redenen voor zoals ik nu begrijp, een moeder die altijd ziek was en op haar 42e overleed, een spanningsvolle thuissituatie met van alle kanten zwaar en donker familiekarma. Maar dat ruimtelijke inzicht en die technische interesse is me altijd van pas gekomen, bij het klussen aan ons huis, waardoor we fijn konden wonen, aan onze stallen waardoor we paarden konden houden, aan onze platbodem waarop niets recht is en timmeren pas echt moeilijk wordt. Maar op het water in een zeilboot komt het ruimtelijk inzicht ook weer goed van pas, omdat het je helpt om je te oriënteren en dat stimuleert je wiskundige inzicht weer dat je nodig hebt bij de navigatie, waar het om pure meetkunde gaat, hoeken en rechte lijnen en zo. Een schip is echter net zo zeewaardig als haar bemanning en als schipper krijg je zo weer een fijngevoelig persoonlijk inzicht en hoe dingen werken tussen mensen. En zowel op een schip als op een paard ben je met je lichaam bezig waarmee je op een intuïtieve manier contact maakt, vertrouwen geeft en wint. Zo ontstaan ontspanning en oervertrouwen waarop alle zintuigen, inzichten en de talenten die je ermee ontwikkelt in samenhang met elkaar gaan gedijen, bruisen en sprankelen. En op een gegeven moment sta je versteld over jezelf. Dit had je toch echt nooit voor mogelijk gehouden, tenminste ik niet.
Wat ben ik ook blij, dat ik muzikale ouders heb gehad die mij de liefde voor de muziek hebben bijgebracht. Ook al is de muziek nooit het specialisme geworden waarmee ik mijn brood verdien, het heeft me heel veel gebracht dat ik in m’n andere bezigheden kan gebruiken. In de muziek zoek je naar harmonie, verbinding, ritme en zeggingskracht die je met elkaar naar een hoger plan trekken. En als ik een fuga van Bach speel of hoor dan zie ik een kathedraal, een prachtig bouwwerk waarin alles klopt, word ik blij van haar heerlijke klanken en wil ik dansen op haar ritmes. Als ik het lied van Trijntje speel en hoor, dan hoor ik in de tekst van vader Huub Oosterhuis zijn interpretatie van Psalm 139 en wordt mijn taalkundig inzicht weer geprikkeld, maar ook het persoonlijke zoeken naar zin en betekenis van de actuele filosofie en spiritualiteit. De muziek prikkelt al mijn andere zintuigen en de verschillende soorten inzicht die zij voeden. En dat kan ik allemaal weer gebruiken in mijn werk als dominee, in de wetenschap, maar ook in mijn cursussen retoriek.

Zelfonderzoek
We hebben allemaal meerdere zintuigen, minstens zes zal ik maar zeggen, zo zijn wij mensen nu eenmaal geschapen. En als je er één moet missen zitten we ook nog zo in elkaar dat we de andere zintuigen extra gaan ontwikkelen. En al die zintuigen voeden weer verschillende soorten inzicht, die op hun beurt weer een bijna oneindige reeks aan talenten doen opbloeien. Wat een potentieel aan talenten dragen we allemaal – niemand uitgezonderd – met ons mee. Je doet jezelf tekort als je het maar houdt bij waar je denkt goed in te zijn en je je veilig bij voelt. Ik noem dat vegeteren, er ontstaat op die manier niets nieuws. Zonde!
Ga eens bij jezelf te rade, waar speelde ik mee als kind, wat vond ik fijn om te doen en ga eens na wat voor verborgen talenten jij hebt onderdrukt. Daar zijn altijd redenen voor. Vaak zijn dat diepe wonden die te maken hebben met miskenning of niet mogen zijn wie je bent, wonden die in verdrongen toestand na sluimeren in de donkerste krochten van je ziel en je belemmeren in je ontwikkeling. Maar als je je eigen donkere kanten met liefde omarmt, dan worden die wonden geheeld. Tenminste dat is mijn ervaring. Zo krijgen je verborgen talenten weer alle ruimte om op te bloeien, juist die talenten die jij tot nieuw leven wilt en kunt brengen. En vertrouw er dan maar op dat al je verborgen talenten een rol hebben gespeeld in je leven en nog heel veel andere talenten stimuleren om hun koppie ook boven de grond te steken. Je hoeft niet naar perfectie te streven, dat bestaat sowieso niet in dit ondermaanse. Wat veel belangrijker is: geef je zelf de kans om boven jezelf uit te stijgen door met vertrouwen de nieuwe dingen uit te proberen die anderen nog niet van je kennen maar jij wel. Daarmee bewijs je niet alleen jezelf een grote dienst, maar iedereen waar je mee omgaat, leeft en werkt.
Ken je mij? Weet jij mij beter dan ik? Wat ik zo mooi vind aan dat lied is dat de muziek in a klein staat, maar op e eindigt. Dat is vijf tonen hoger dan de grondtoon maar is er wel helemaal van binnenuit mee in harmonie en doet zelfs de grondtoon ook nog op een heel nieuwe en hoopvolle manier mee resoneren. In hoeverre ken jij jezelf? Door echt zelfonderzoek ga je een pittig, maar prachtig avontuur aan, waar geen einde aan komt en waarmee je iedereen blij maakt. Zo te leven in een harmonieuze verbinding met je zelf en de ander noem ik kunst, levenskunst met slagkracht op onverwachte momenten en verrassende manieren. Veel plezier ermee zou ik zeggen.

Trijntje Oosterhuis, Ken je mij? Tekst: Huub Oosterhuis, muziek: Stijn van der Loo
Jan Vaessen: orgel, Maria Mazarakis: zang

BWAD
B(oodschap) Ga eens op een nieuwe manier op zoek naar je eigen verborgen talenten
W(eerstand) Ik houd me liever vast aan wat ik kan en weet, dat is een stuk veiliger
A(dvies) Verdiep je eens met mij in het verband tussen zintuigen en inzichten
D(oel) Een heel mens worden met verrassende slagkracht in vele richtingen

Interpretatie
Vaessen

Chakra’s
4 (hartverbinding) die alle andere chakra’s met elkaar verbindt, stimuleert en laat stralen

Ik zou het leuk vinden als je op de gedachten in deze ‘preek’ of in andere preken wilt reageren.