De levensboom

8 mei 2017

Thema: over begin en einde van de Bijbel

Overdenking
Twee bomen
In het paradijs stonden twee belangrijke bomen, de levensboom en de kennisboom. Het waren belangrijke bomen, omdat het Adam en Eva was verboden om van de vruchten ervan te eten. Dat was niet zo erg want in het paradijs was er eten genoeg en honger hoefde ze echt niet te lijden. Het leven was er heerlijk, totdat … Ja, totdat de slang met z’n gespleten tong op het toneel verscheen, Adam en Eva gingen eten van de boom der kennis van goed en kwaad en het paradijs uit werden gejaagd. Dat laatste was uit voorzorg. God dacht: straks gaan ze ook nog eten van de levensboom en op die manier eeuwig leven verwerven. Dat moet toch maar niet en zo werd de mens de strijd ingejaagd die het dagelijkse leven nu eenmaal kenmerkt, de strijd tussen goed en kwaad, de vaak harde strijd om het rauwe bestaan.
Misschien niet zo boeiend dit verhaal over de zondeval, dat weten we allemaal wel zo langzamerhand. Toch heb ik wel weer iets nieuws ontdekt en dat kwam door de lezing uit het boek Openbaring. Mijn aandacht werd ineens getrokken naar de levensboom, die in de normale versie van het zondevalverhaal uit Genesis nauwelijks aandacht krijgt. Adam en Eva kwamen immers niet toe aan het eten van die boom. En omdat ze de Hof van Eden werden uitgejaagd, kwamen ze in de normale toestand terecht waar we allemaal in leven, de strijd tussen goed en kwaad, leven en dood, licht en duisternis, liefde en haat. En voor die realiteit geeft het zondeval verhaal een mooie verklaring.
Toch duikt aan het einde van het boek Openbaring, waar het gaat over de nieuwe hemel en de nieuwe aarde de levensboom ineens weer op. De engel laat de schrijver van het laatste Bijbelboek een rivier zien, de rivier die doet denken aan de rivier in de Hof van Eden. Deze rivier stroomt het nieuwe Jeruzalem in en heeft in het centrum van de stad aan weerszijden een levensboom. Niet één maar twee levensbomen dus. Is dat niet prachtig! Ik bedoel helemaal aan het einde van de Bijbel wordt een nieuwe koppeling gemaakt met het begin en zo wordt een enorme cirkel van een haast niet te bevatten tijdspanne toch weer rond, maar dan wel zo dat het geen gesloten systeem wordt. De nieuwe hemel en de nieuwe aarde zullen helemaal anders zijn dan de werkelijkheid waarin we tot nu hebben geleefd. Deze wereld okay, maar dan wel totaal anders. En wat maakt dan het verschil? De liefde! De liefde, die heelt, de liefde die één maakt, de liefde die verbindt. Zoals Jezus door de liefde een eenheid is geworden met de Vader, zo zal De Geest in de nieuwe werkelijkheid door de liefde de eenheid tot stand brengen van de Allerhoogste met Zijn schepping. Tenminste zo lezen we dat in het Evangelie van Johannes vandaag.

De werking van de Geest
Mijn leermeester Paul Ricoeur heeft ook geworsteld met de strijd tussen goed en kwaad. Hij schreef een boek over de symboliek van het kwaad en kwam daarin tot de ontdekking dat goed en kwaad op drie manieren met elkaar zijn verbonden. In de eerste plaats zijn het scherpe tegenpolen. Het goede bestaat ondanks het kwaad, dood en leven zijn twee totaal verschillende gescheiden werkelijkheden die op elkaar botsen en niet met elkaar te rijmen zijn. En dat geldt ook voor liefde en haat, licht en duisternis. Maar er is een tweede manier waar goed en kwaad met elkaar verbonden zijn, namelijk dat je ze niet los van elkaar kunt denken. Je weet pas wat liefde is als je ook de haat kent, je kent pas het licht als je weet wat duisternis is. Het goede bestaat in die manier van denken dankzij het kwaad. En zegt Ricoeur dan: laat beide manieren van denken maar op elkaar botsen en je denken veranderen. Dan ga je namelijk een derde manier van verbondenheid ervaren, die van het hoeveel te meer zoals Paulus dat in de Romeinenbrief verwoordt. Waar het kwaad toeneemt daar neemt de genade nog veel meer toe.
Voor Ricoeur is de slang in de Hof van Eden het symbool van het kwaad dat al bestond voordat de mens eraan begon. En daar zit wel wat in. Ik bedoel hoe wreed gaat het er in de natuur vaak niet aan toe! Daar gaat het in de eerste plaats om overleven en niet om liefdevol samenzijn. Dit is de eerste manier waarop goed en kwaad tegenover elkaar staan, de gescheiden werkelijkheid van het lichaam, behoudzucht en overleven. Als mens maken we voluit deel uit van die natuur en kennen we de strijd om het rauwe bestaan en alle diepe wonden die daarmee zijn opgelopen maar al te goed. De kennis daarvan is helemaal niet zo slecht. Niet voor niets is de esculaap, de slang met z’n gespleten tong die zich om een staf kronkelt het symbool geworden van de geneeskunde. Elk medicijn is gif en de kennis van de juiste dosering maakt dat gif tot geneesmiddel. Hier gaat het om de tweede manier waarop goed en kwaad met elkaar zijn verbonden. Maar deze kennis is alleen vruchtbaar als ze in dienst wordt gesteld van de ander, in dienst van de gemeenschap, in dienst van de liefdevolle Geest die lichaam en geest met behulp van ons hart met elkaar verbindt. Dan gaat de genade als liefdevolle energie vrijuit stromen en overwint al het kwaad van binnenuit, de derde manier om over goed en kwaad te denken. Het feit dat we die kennis alleen voor onszelf willen houden om te overleven in de harde strijd om het rauwe bestaan, als God willen zijn terwijl we niet vanuit de liefde van diezelfde God willen leven, maakt dat we niet meer in het paradijs kunnen leven, dat we de Hof van Eden zijn uit gevlucht, en dat het Koninkrijk van God een ver en onbereikbaar ideaal is gebleven.
Ik vertaal dit alles als volgt: als je leeft vanuit de liefdevolle genade van de Allerhoogste die wij met Jezus Vader mogen noemen, dan zal de Geest ons helpen om alle haat met liefde te overwinnen. We gaan dan onze duistere kanten met liefde omarmen zodat alle diepe wonden en trauma’s worden geheeld en we volledig mens worden in staat om de ander, om God lief te hebben. Zo ontstaat dan uiteindelijk het nieuwe Jeruzalem, dat niet meer in het teken staat van de boom der kennis van goed en kwaad maar in het teken van de levensboom. We worden allemaal levensbomen die rijkelijk vrucht dragen en zelfs de bladeren ervan zullen genezing brengen aan alle volkeren. Voortdurend in de warme nabijheid van de Allerhoogste. Zo werkt de Geest. Zo komt het Koninkrijk van vrede en gerechtigheid al een stuk dichterbij. Niet alleen voor jou en mij maar voor ons allemaal. Tenminste dat is wat de Bijbel ons belooft. Want waar het kwaad toeneemt, daar neemt de genade nog veel meer toe!

Tamim, uit één stuk
Het Hebreeuws kent een mooi woord voor de geheelde, volledige mens die in staat is om lief te hebben. Dat woord is tamim en het betekent ‘uit één stuk’. Het aardige van dit woord is dat een meervoudsvorm is. Natuurlijk we leven nog niet in de nieuwe werkelijkheid die is beloofd, we zijn nog aan alle invloeden onderhevig, goed en kwaad, lichaam en geest, overleven en samenzijn en ga zo maar door. Maar de liefde stelt je in staat om de Geest van God door je hele wezen te laten stromen, de diepe wonden te laten helen en een verbonden mens te worden uit één stuk. Dat is een volledig mens die de liefde als z’n bestaansgrond heeft, een mens waarvan lichaam en geest in het hart met elkaar zijn verbonden, een mens die liefheeft – zichzelf, de ander en God – en zodoende helemaal gaat voor het goede leven.
Denk hier niet te licht over. Het is een lang en diepgaand proces dat niet altijd even gemakkelijk is. Als de Geest namelijk in jou en mij gaat werken, dan komen steeds dieper verdrongen angsten, gefrustreerde verlangens en trauma’s aan het licht. Dat is niet gemakkelijk, je hebt ze namelijk niet voor niets zo lang verdrongen. Maar het is wel de eerste stap naar heling. En bedenk dan maar: waar het bewustzijn van het kwaad toeneemt, neemt de genade nog veel meer toe. Wees dan ook maar lief voor jezelf, veroordeel je jezelf niet om je duistere kanten. Als de Heer je vergeeft, waarom zou je je zelf dan nog veroordelen? Vertrouw maar op de meest positieve helende energie die van Gods Geest komt en zie maar wat er gaat gebeuren als je gaat leven vanuit de liefde. Je zult je verwonderen, dat weet ik zeker.

Voorbeden
Lieve God,
Hartelijk dank voor het perspectief van de liefde en dat U die aan ons hebt gegeven als dragende bestaansgrond voor heel ons leven vóór en voorbij de grenzen van de tijd. God help ons om dit in alle aspecten van ons gewone dagelijkse leven ook echt handen en voeten te geven. Dank U wel voor Uw Geest die ons de moed geeft en de kracht en het vertrouwen om het zelfonderzoek dat daarvoor ook nodig is ook echt aan te gaan. Help ons om daarbij lief te zijn voor ons zelf, onszelf niet te veroordelen en de vergeving en de verzoening die uit dit vaak lange en moeilijke proces voortvloeien ook echt met liefde te ontvangen. Maak zo ons geloof in U een werkelijke kracht die het leven goed maakt, te beginnen in een ieder van ons persoonlijk en in het hier en nu. Dank U wel dat U onze God bent en blijft wat er ook maar moge gebeuren.
Wees met een ieder van ons voor wie het leven moeilijk is. God help de mensen die kampen met rouw, eenzaamheid, ziekte en onrecht. Vul heel hun wezen met Uw warmte en de kracht van Uw flonkerende Geest. En help ons om daar te zijn waar het nodig is en we iets kunnen betekenen, hoe klein en bescheiden dat ook maar is. Daarmee willen we beginnen in het stille gebed. Heer wees met een ieder die we in de stilte aan U opdragen. Spreek Heer, beroer ons hart, want Uw gemeente hoort.
Stil gebed
Onze Vader

Bijbellezingen:
Johannes 14, 15-21
Openbaring 21,1-4 en 22, 1-5