Ik, jij en het

17 juli 2016

Thema: over Buber, retorica en spelen met paarden (laatste preek voor de vakantie, in september gaan we weer verder)

Overdenking
De Heer hoort
Hannah krijgt een zoon en ze noemt hem Samuël – Schmuel in het Hebreeuws en dat betekent de Heer hoort. Het klinkt hier heel vaak: sjema jisrael, hoor Israël, de Heer is onze God, de Heer is één. Sjema El wordt hier dan samengetrokken in Schmuel – Samuël, de Allerhoogste hoort. Wat hoort Hij dan? Dwars door al het gekrakeel en gekonkel hoort hij, ziet Hij, voelt Hij de pijn van Hannah en is met haar lot begaan. Elkana had twee vrouwen, Hannah en Penina, dat was in die tijd heel gewoon. Bij Penina verliep het leven, zoals je dat min of meer van het leven verwacht. Ze kreeg kinderen, deed de was, het huishouden, werd weer zwanger, verzorgde haar kinderen, alles keurig geregeld, een geoliede machine zonder gevoel, zonder echte aandacht. Hannah was een heel ander verhaal. Penina keek op haar neer. Wat had Elkana nou toch aan haar. Geen kinderen, altijd verdrietig, soms wanhopig, niks om voor te zorgen, dat leven stelde helemaal niks voor. Maar Elkana hield van Hannah, dat was aan alles te merken en te voelen. Voor Penina was hij correct zoals je van een echtgenoot mag verwachten, maar daar hield het dan ook mee op. Penina wilde Elkana helemaal voor zich hebben, Hannah moest weg en dus ging ze haar sarren en pesten op haar meest gevoelige plek, namelijk dat ze geen kinderen kon krijgen en dus een waardeloze echtgenote was voor de man die zoveel van haar hield. En de Heer hoort Hannah’s wanhoop en vult die met warmte, liefde en diepe verbondenheid.

Martin Buber: Ich und Du / Ich und Es
Afgelopen donderdag had ik bij mij thuis een retoriekgroep te gast die zich verder wil verdiepen in de retorica door in het gedachtengoed van grote denkers te duiken. Dit keer was de Joodse denker Martin Buber aan de beurt. De mens, zegt Buber, leeft in twee werelden, de Es-wereld en de Du-wereld. De Es-wereld is de wereld van het gewone dagelijkse materiële leven, de wereld van de gesloten systemen, de wereld van het hebben. Daar wordt georganiseerd, huisgehouden, gepland, daar heb je het onderscheid tussen kerk, politiek, werk, wetenschap, de zorg, het onderwijs en ga zo maar door. De wereld waar alles loopt, zoals je min of meer van de wereld verwacht. En als dat niet zo is, is er crisis, allerlei soorten beraad, nieuwe regels, die allemaal ook niet blijken te voldoen. Mensen gaan tegen elkaar schreeuwen nog meer crisis, net zo lang tot alles weer netjes en rustig volgens de verwachtingen in de bekende banen en de geijkte patronen is teruggebracht en de crisis bedwongen. Tot de volgende aanslag weer plaatsvindt, alles nog meer wordt dicht getimmerd en mensen zich steeds meer bedreigd, onvrij en wanhopig gaan voelen. Maar ook als er niet van crisis sprake is, en in de Es-wereld alles op rolletjes loopt, dan krijg je wat je verwacht en ook niets meer dan dat. Ruimte voor de verwondering, de verbinding, de magische momenten van het leven is er niet in de Es-wereld, daar gaat het daar ook helemaal niet om. Maar daar gaat het juist wel om in de Du-wereld volgens Buber.
In de Du-wereld zet je je niet af tegen wat dan ook, daar is coherente hartsverbinding, daar voel je je één met je zelf, met de ander en met God, het is de wereld van het zijn. Daar stroomt de liefdevolle energie vrijuit in open structuren. Daar weten mensen zich verbonden met een liefdevol midden, noem dat God, echte aandacht, zorg voor de weduwe de wees en de vreemdeling, dat maakt niet zoveel uit voor Buber. Maar in die verbondenheid met dat liefdevolle midden gaan mensen zich ook verbinden met elkaar en ontstaat echte gemeenschap. In een echte geloofsgemeenschap is de Du-wereld met de Es-wereld verbonden. Zij brengt op die manier de geest van liefde in de gesloten systemen. Een mens kan zonder de Es-wereld echt niet leven zegt Buber, maar wie alleen maar in de Es-wereld leeft is niet menselijk.
Penina leefde alleen maar in de Es-wereld en ging Hannah pesten en sarren. Hannah probeerde wanhopig haar Du-wereld met de Es-wereld te verbinden, wat aldoor maar niet lukte. De Es-wereld leek te sterk, te machtig, te onmenselijk. Maar de Allerhoogste hoort, dwars door al het gekrakeel, gekonkel, ontploffingen, aanslagen, crises van de Es-wereld heen die zich op een steeds wanhopiger manier op de been probeert te houden. En Hannah wordt zwanger. Zij mag de liefdevolle verbondenheid van haar Du-wereld met haar God, met haar man, met haar kind op een nieuwe manier ervaren en er haar Es-wereld mee vullen.

Spelen met paarden
We hebben donderdag het spanningsveld tussen Bubers Du- en Es-wereld niet alleen rationeel, alleen met het hoofd met elkaar besproken, maar ook met ons hele wezen, hoofd, hart en buik ervaren door te gaan spelen met paarden. We hadden de rijbak achter de pastorie met lint afgezet en zodoende gehalveerd. Om de beurt kreeg iedereen de gelegenheid om met één van onze paarden aan het werk te gaan en daar heen te sturen waar hij of zij wilde. Paarden spiegelen enorm en laten precies zien hoe je dat sturen doet. Vanuit een Es-mentaliteit zie je het paard als een enorme brok wilde energie die je moet beteugelen, je gaat het paard je wil op leggen. Doe je dat met enorm veel bombarie waar eigenlijk angst achter zit, dan negeert het paard je gewoon en gaat op zoek of er ergens nog een plukje gras te knabbelen is. Er gebeurt helemaal niets, want er is geen contact, geen echte aandacht. Doe je het met machtswellust dan gaat het paard de strijd met je aan en kun je het ook verder wel vergeten. De kunst is dan om met je hele wezen aandacht te hebben en echt contact te maken, je Du- en Es-wereld met die van het paard te verbinden. En dan gebeuren er wonderen.
Bij iedereen lukte dat laatste op één of andere manier in meerdere of mindere mate. Het is mooi om te zien wat er met echte aandacht en respect voor het paard en contact vanuit je hele wezen met dat andere levende wezen zonder woorden allemaal gebeurt. Bij Sandra werd het magisch. Met hele kleine aanwijzingen, een vinger die een kant op wees, een klein stapje in een bepaalde richting, een ingehouden energie en dan weer iets meer lichaamsexpressie kreeg ze het paard waar en hoe ze hem hebben wilden. Iedereen hield de adem in en werd er stil van. Er kwam een serene rust over het hele gebeuren, waarin we allemaal de pure schoonheid, charme, harmonieuze beweging die Sandra samen met haar paard beleefde zelf gingen ervaren en met elkaar in stilte gingen delen. Dat kan allemaal als je in verbinding bent, echte aandacht hebt, contact maakt met je hele wezen, verbonden bent met een liefdevol midden en met elkaar. De Du-wereld verbonden met de Es-wereld, echte gemeenschap, magisch.

De gevulde stilte
Hannah kreeg een zoon en ze noemde hem Samuël – de Heer hoort – want verklaarde ze, ik heb hem aan de Heer gevraagd. Daarom noem ik mijn zoon Samuël. De Allerhoogste kun je niet opsluiten in wat voor een gesloten systeem van de Es-wereld dan ook. Waar het om gaat is om die systemen te vullen met Zijn liefde, te blijven geloven dat Hij ons hoort dwars door al het gekrakeel van die systemen heen. In den beginne was de relatie zegt Buber, Ich und Du en die krijgt vorm in de Es-wereld. In die verbinding waarin alles en iedereen – God, jij, ik, de wereld – er gewoon mag zijn gebeuren de wonderen.
Ervaar de magie van die verbinding door op z’n tijd eens even echt stil te zijn. Luister op een nieuwe manier naar wat er nog veel meer te horen is dan je al wist. Doorleef de band met het liefdevolle midden van de gemeente van Christus – Vader, Zoon en Heilige Geest – en met elkaar. Stap zo op een nieuwe manier je leven in, dat voortaan wordt gekenmerkt door echte aandacht. Ontvang de wonderen die dan gaan gebeuren met liefde en blijdschap en vul er de wereld mee. Laat het niet aan anderen over, maar ga er zelf voor. Alleen dan kan het wonder van de liefdevolle verbinding in jouw wereld gaan werken! Amen

Voorbeden
Lieve God,
Dank U wel dat U altijd met ons verbonden bent en dat wij daardoor ook met elkaar verbonden worden tot een hechte liefdevolle geloofsgemeenschap met echte aandacht die van echte betekenis is voor velen. Help ons om er serieus werk van te maken om Uw liefde de wereld in te brengen en daar van de gesloten systemen open en inspirerende structuren te maken waarin het voor iedereen goed toeven is. Dank U wel lieve God dat U door al het gekrakeel en gekonkel van de wereld heen ons hoort in de stilte van ons hart en daar Uw helende werk verricht.
Wees met een ieder van ons voor wie de janboel in de wereld teveel wordt, er depressief en moedeloos van wordt. God geef nieuwe kracht aan de knikkende knieën, nieuwe moed aan de moedelozen, nieuwe perspectieven aan wie wanhopen, geef stervenden de grote vrede en wees met ons als wij stil worden voor U. Doe met een ieder van ons naar Uw liefdevolle wil. Spreek Heer, Uw gemeente hoort.
Stil gebed
Onze Vader

Bijbellezingen:
1 Samuel 1, 1-20
Lucas 10, 38-42