Exodus

8 januari 2017

Thema: op weg naar een plek waar het wat warmer is

Overdenking
Jezus en twee maal exodus
In Jezus komen zo’n beetje alle belangrijke thema’s uit het Oude, ook wel Eerste Testament genoemd, samen. Zo ook in de verhalen over de babytijd van Jezus in Bethlehem. Die verha-len brengen twee exodussen in herinnering, twee keer een uittocht van het volk Israël uit de ellende van ballingschap, gevangenschap, slavernij en onderdrukking.
De eerste ligt nog vers in het geheugen van de mensen in de tijd van Jezus, namelijk de Babylonische ballingschap in de 6e eeuw vóór Chr. Dat is waar de drie wijzen uit het oosten naar verwijzen. 70 jaar waren ze in Babel geweest voor ze weer naar het beloofde land terug mochten. En daar hadden ze veel geleerd. Niet alleen hadden ze daar in de synagogen de eigen Heilige Geschriften bestudeerd en opnieuw gerangschikt. Ook hadden ze veel opgestoken over de toenmalige wetenschap, zoals die in Babel werd beoefend. Natuurkunde en landbouwtechnieken, de astronomie – de sterrenkunde – de mythologie – de oude verhalen over het ontstaan van alles – de ethiek – het nadenken over goed en kwaad – en de kosmologie – hoe houdt alles in het universum verband met elkaar. De drie wijzen Melchior, Balthazar en Kaspar gaan in de overlevering ook wel door voor koning, priester en magiër. In die hoedanigheid verwijzen ze dan naar hoofd, hart en handen, of kennen, liefhebben en handelen, gesymboliseerd door hun geschenken goud, mirre en wierook. Nou ja allemaal zaken uit een brede symbolische context die in Babel belangrijk waren en in Israël niet onbekend, nemen ze mee om aan Jezus, de nieuwe vredevorst van het Messiaanse Rijk, cadeau te doen. Het is of ze willen zeggen jouw Rijk Jezus zal veel groter zijn dan Babel of Egypte of het Midden Oosten, het zal de hele wereld, ja misschien zelfs wel het hele universum met alle sterren, planeten, engelen, lichtwezens, goden en godenzonen omvatten. En in feite is dit precies het beeld van de Allerhoogste God van hemel en aarde, dat na de Babylonische ballingschap gaat overheersen in Israël en dat nu op Jezus wordt toegepast.
De tweede uittocht, maar in belangrijkheid veruit op de eerste plaats, ligt wat verder weg in het geheugen, namelijk de uittocht uit Egypte in de 13e eeuw vóór Chr. Hier was het volk Israël, voortgekomen uit de twaalf zonen van Jacob, in zo’n 400 jaar tot een volk samengesmeed. Steeds talrijker werden ze en begonnen een gevaar te worden voor het Egyptische Rijk. Farao Seti vond het op een geven moment zelfs nodig om alle jongetjes onder de twee jaar te vermoorden, opdat het volk zich maar niet verder zou vermenigvuldigen. Maar onder leiding van Mozes mochten ze dan uiteindelijk weg uit Egypte, echter niet nadat ze wonderlijk waren gered uit de handen van het leger van farao. Toch blijft ook Egypte belangrijk in het collectieve geheugen van Israël en ook vanuit Egypte zullen ze allerlei min of meer geheime kennis hebben meegenomen. In ieder geval werd er in de Egyptische kosmologie en religies grote nadruk gelegd op harmonie, schoonheid en samen, veel meer dan in het Oosten. Daar krijgt vooral de strijd op leven en dood de nadruk en wordt de rode lijn wordt van alle beschavingen die het Babylonische Rijk zijn opgevolgd met uiteindelijk zelfs Herodes als verre nazaat. Maar goed hoe het ook zij, ook Egypte speelt in het prille leven van babytje Jezus een belangrijke rol. We weten waar het contact van koning Herodes met de drie wijzen uit het Oosten op uitloopt. De wijzen – gewaarschuwd door een engel in een droom – gaan via een andere weg naar huis terug. Herodes, woedend en bang dat de nieuwe koning van de Joden hem naar de kroon zal steken, laat alle jongetjes onder de twee jaar in Bethlehem vermoorden. Jozef en Maria ontkomen ternauwernood met hun pasgeboren baby en vluchten. Waar vluchten ze heen? Juist ja, naar Egypte. En ze blijven daar lange tijd tot ze veilig naar Galilea kunnen terugkeren. Ook Egypte blijft dus net als Babel met de verhalen over het kerstkind verbonden.
Het gaat hier om meer dan alleen Israël, Mesopotamië, Egypte, Babel, de Perzen, de Grieken, het Pax Romana, het Midden Oosten, de hele Westerse wereld. Jezus is verbonden met de Allerhoogste God van hemel en aarde, het hele universum dus. Kun je je een grotere context voorstellen? En zelfs die is nog te klein.

De enige weg uit de ellende: er dwars door heen
Okay, laten we even samenvatten. Israël heeft tot twee keer toe vastgezeten, gevangen gehouden in slavernij, ellende en onderdrukking en is daar tot twee keer toe door tussenkomst van Gods liefdevolle Geest uit bevrijd. En dat ging niet van de ene op de ander dag, daar waren vele jaren voor nodig. Er is namelijk maar één weg uit de ellende en dat is er dwars door heen. Toch hebben ze in die ellende ook belangrijke dingen geleerd en in hun geloof en tradities vastgehouden. Misschien is nog wel het belangrijkste dat ze uit al deze omzwervingen hebben geleerd, dat niets vast staat en dat de Allerhoogste God al onze kennis en voorstellingen te boven gaat. En toch bekommert Hij zich met zijn liefde om ons, om mij. Probeer dan ook nooit een vaststaand beeld van hem te maken waarmee je Hem voor je karretje kunt spannen en laten doen wat jij wilt. Niet mijn wil, maar uw wil geschiede. En daarbij geldt elke keer weer: de enige weg uit de ellende gaat er dwars door heen. En vertrouw erop dat Hij erbij is en je bijstaat wanneer en waar je het maar toelaat.
Mesopotamië in het Oosten, Assyrië, Babel en al z’n opvolgers, getekend door expansie-drang, de wereld veroveren, wil opleggen en dwang uitoefenen, oorlog en geweld, en dat via de Grieken en de Romeinen tot op de dag van vandaag. En toch kreeg het volk Israël in Babel een veel grootser beeld van God als Heer van het hele universum, met alle sterren, planeten en zonnestelsels die erbij horen. En drie wijzen komen dan ook uit het verre oosten om de nieuwe koning eer te bewijzen en met geschenken te overladen. Egypte in het westen, uit op harmonie, schoonheid, verbinding van de scheppende tegenpolen in de natuur, voerde ook wel oorlogen maar meer uit zelfverdediging dan uit expansiedrang. Egypte bestaat nog steeds, al die rijken in het oosten hebben elkaar om zeep gebracht. En ja er zijn wrede farao dynastieën geweest en ze hebben het volk Israël een tijd lang onderdrukt. Maar ze hebben ook gastvrijheid verleend toen er hongersnood was en ze zijn vier eeuwen lang de bakermat geweest, waarop Israël kon uitgroeien tot een groot volk. En uiteindelijk heeft het kindje Jezus daar kunnen ontkomen aan de klauwen van Herodes. Israël heeft altijd als een soort van buffer tussen deze twee wereldmachten in Oost en West in gelegen en daarvan dit geleerd: Niets is wat het lijkt, niets staat vast, misschien alleen dit: de enige weg uit de ellende gaat er dwars door heen. En zoals Paulus ergens zegt: waar het kwaad toeneemt, daar neemt de genade nog veel meer toe. Vertrouw er dus maar op, dat de Allerhoogste God van hemel en aarde erbij is en je bijstaat – als een wolkkolom overdag als een vuurkolom in de nacht. Wanneer en waar je het maar toelaat, zal juist dat gebeuren, want je kunt nooit te klein over Hem denken.

De vlucht zwanen
Afgelopen vrijdag zag ik een vlucht zwanen op een zonovergoten ochtend tegen een staal-blauwe hemel overvliegen. Wat een fantastisch gezicht. Eerst dacht ik dat het ganzen waren, maar die maken veel meer lawaai en zijn haast niet te tellen als ze overvliegen. Eigenlijk hoorde je hier alleen het zware, vredige, harmonieuze klappen van grote vleugels van zo’n 50 zwanen in v-formatie in een rollende golvende beweging, waarin hun lange halzen in de maat mee dansten. De grote sterke zwanen voorop, de kleintjes verspreid in het midden en aan weerszijden weer een paar stevige hekkensluiters. Ik kon m’n ogen er niet van af houden en nog lang nadat ze uit het zicht waren verdwenen, bleef deze majestueuze zwanendans in m’n hoofd door deinen. Je ziet ze ook wel eens in heel grote getale midden op het IJsselmeer dobberen, maar dan zijn ze anders. Er gebeurt niet zoveel. Je kunt er maar beter niet dwars door heen varen, want dan komen ze denk ik wel in actie, maar als je ze met rust laat en er omheen vaart, is er niets aan de hand en kun je genieten van een mooi plaatje. Maar in de lucht is het een ander verhaal, daar zijn ze op een heel andere manier zichzelf, kwetsbaar en krachtig tegelijk. Gracieuze en krachtige bewegingen, een niet te stoppen ritme dat ze aan elkaar doorgeven en samen gaande houden op weg naar een betere plek waar het wat warmer is. Iets is er in die prachtige bewegende structuur dat hen allemaal als een gracieus geheel verbindt, gaande houdt, draagt, verwarmt, koestert. De natuur kan ook wreed zijn, maar hier schotelde de natuur mij een soort van onderstroom voor, een grondtoon die het schone, het ware en het goede in de meest pure zin van het woord benadert. En dat is dus niet alleen iets voor spiritueel of filosofisch ingestelde mensen, het zit ook in de natuur, in onze menselijke natuur en in onze geloofsgemeenschap met mensen van vlees en bloed.

Loslaten met liefde
Ik vind die vlucht zwanen een prachtig beeld voor de gemeente van Christus, vooral in onze tijd, in het jaar dat voor ons ligt. Jezus, in al zijn vezels verbonden met de geschiedenis van het volk Israël en daar door de evangelist Mattheüs ook nog eens heel duidelijk mee in verband gebracht. In Egypte leerden ze de harmonie, de verbinding, de gemeenschap en groeiden uit tot een groot volk. Zeven eeuwen later in Babel werd hun nationale God de Allerhoogste God van hemel en aarde, Heer van het hele universum, die ons begrip ver te boven gaat maar zich wel om ons als geloofsgemeenschap en ook heel persoonlijk bekommert. Met die God is Jezus ook direct verbonden, Hij heeft Zijn (of Haar) liefde in onze harten gelegd en ons zo verbonden met de meest liefdevolle, scheppende en krachtige energie die het hele universum koestert en draagt. En in die liefdevolle energie zijn ook wij – samen en persoonlijk, in lichaam én geest – voor eeuwig geborgen en mogen we ons gracieus, kwetsbaar en krachtig tegelijk, als een vlucht zwanen bewegen op weg naar een betere plek waar het wat warmer is, ook in het jaar dat voor ons ligt.
Het wordt een jaar van verandering, loslaten, nieuwe richtingen kiezen. Dat geldt voor mij heel persoonlijk natuurlijk. Alles wat ik in onze gemeente ga doen in 2017 zal voor het laatst zijn. Over een jaar ben ik hier geen dominee meer. Loslaten met liefde is de opdracht op heel veel fronten en ik vind dat best wel lastig. Maar ook voor onze gemeente hier in Gasselte geldt iets soortgelijks. Wat gaat de toekomst brengen? Welke kant moet het op? Zijn we hier nog gemeente van Christus over vijf jaar? Ik kan daar eigenlijk maar één ding op zeggen, en dat geldt voor mij zelf net zo hard als voor jullie: neem de Heer die je dient nou eens echt serieus en laat je leiden op de weg die Hij wijst. Laat je hart spreken en verbind kwetsbaarheid met kracht, gratie met gemeenschap, creativiteit met schoonheid, geloof met liefde, hoop met onzekerheid. En weet je daarin voor eeuwig gezegend en geborgen. En dat mag ik zeggen in de Naam van Vader, Zoon en Heilige Geest. Amen

Voorbeden
Lieve God,
Dank U wel voor het zaadje dat U in Bethlehem – het broodhuis – hebt laten ontkiemen. Dank U wel voor het kindje Jezus, Uw Zoon onze Heer en voor Uw liefdevolle sprankelende Geest, die het leven goed maakt. Dank ook dat U ons opent voor het Messiaanse Rijk en voor onze diepste verlangens naar liefdevolle hartsverbindingen en dat we die – omdat ze met Uw liefde zijn verbonden – serieus mogen nemen als baken van licht, als doel om op te sturen. Persoonlijk en samen. Lieve God maak ons ervan bewust hoe krachtig de liefdevolle verbinding is met onszelf, met elkaar en met U. Krachtiger dan welke donkere vernietigende tegenkracht dan ook. Dank voor alle onder- en boventonen, onder- en bovenstromen, in en buiten ons zelf, waarmee U ons zegent en eeuwige geborgenheid geeft. Ook en vooral in het jaar dat voor ons ligt.
Wees met een ieder van ons voor wie het leven moeilijk is. Schijn met Uw warme gloedvolle glimlach in ons onrustige hart en geef ons zo de vrede die alleen U kunt geven, de vrede die ons beperkte verstand te boven gaat. Daartoe willen we stil worden voor U.
Stil gebed
Onze Vader

Bijbellezingen
Jesaja 60, 1-6
Mattheüs 2, 1-12