Hallelujah!

19 maart 2017

Thema: over de schoonheid en de troost in het lied Hallelujah van Leonard Cohen

Preek
Over de schoonheid en de troost
Door Maria Mazarakis

Hallelujah?
Over schoonheid wil ik het met jullie hebben! En over het licht zien, de liefde ervaren, ook als je in de duisternis verkeert. Ik moet mijzelf ertoe zetten om de schoonheid en het licht te zien. Ook letterlijk. Omdat het zicht in mijn linkeroog niet helder meer is. Zomaar, van die ene op die andere dag in september 2016. Voor die dag besefte ik niet eens hoe groot het voorrecht is om schoonheid helder te kunnen zien. Na die dag is het een dagvullend programma geworden. De vanzelfsprekendheid is niet meer en dat doet me zeer.
Als ik dreig te verdrinken in mijn tranen beluister ik het nummer ’Halleluja’ van Leonard Cohen. Het lied ontvangt mijn tranen en zet ze om in troost. Waarom eigenlijk? Zo’n blij lied is het niet. Waarover gaat dit lied?
Ik verlang naar troost. En maak mijzelf wijs dat ik daardoor de schoonheid van het leven beter kan zien. Het leven misschien wel beter aankan. Want in mij is een innerlijke strijd gaande, tussen de schoonheid zien en troost vinden. Het lijkt een strijd zonder winnaar. Wat is nu schoonheid en wat is troost? En is er samenspel?

Wat is schoonheid?
Is schoonheid dat wat je mooi vindt? Of wat wij in het Westerse leven als mooi hebben aangemerkt? Wanneer is iets eigenlijk mooi of lelijk? Wat ís schoonheid nu precies? Ik vind het een heel lastig vraagstuk. Als ik denk aan schoonheid, dan denk ik aan de pracht van de natuur; de lentebollen in mijn tuin die uit de donkere aarde ontspruiten, het prille groene blad, zonovergoten waterdruppels op vrouwenmantel, laaghangende dauw op de hei, sneeuw op de bergen, het kleurenspel van de lucht bij zonsopgang en zonsondergang. Ik denk bij schoonheid ook aan het pianospel van mijn kinderen, mooie muziek en aan kunst. Ieder van ons geeft een eigen antwoord op de vraag wat is nu schoonheid voor jou.
Ik vroeg het een vriendin. ”Schoonheid is waar ik de haast loslaat”, zei ze. ”Ik haast me niet… niet omdat ik wil genieten van elk moment, maar omdat ik anders het leven oversla. Haast brengt het verlangen met zich mee om altijd ergens te zijn, alsof elk moment altijd ingevuld moet zijn of worden”. Dat bracht mij op de vraag; moet schoonheid ingevuld zijn? Hoe is het als we schoonheid niet invullen, als we er geen afbeelding van maken. Ik heb gemerkt dat schoonheid gemakkelijker te beschrijven is als het er níet is. Zo geldt dat ook voor de liefde. Beide begrippen zijn zoveel groter dan je met taal kunt omvatten.

Schoonheid kiest jou en niet andersom
Ik kom thuis na het slecht-nieuws bericht van mijn behandelend arts. Hij vertelde mij dat ik max. 10% van het zicht in mijn linkeroog terugkrijg. Ik voel me leeg. Helemaal leeg. Ik hoef even niets. Geen troost van mensen die zeggen dat het vast goed komt, of die zeggen dat ik iets leuks moet gaan doen om mijn gedachten wat te verzetten. Nee… Ik lig languit op mijn bank en zie enkel mijn wazige zicht. Geen schoonheid, enkel duisternis. En ik begeef me in die duisternis. Ik kan niet anders dan dat… Ik ervaar de stilte ervan én een allesomvattend niet-weten. En hoe langer ik in het duister zit, hoe meer de duisternis went en ik iets van mijn omgeving herken. Ik weet niet wat er hierna komt, ik weet niet wat de bedoeling is van het niet-helder zien, maar ik zie wel waar ik NU ben, zie wat ik NU zie. Ik heb licht in mijn oog en zie 10%. Dat is wat het NU is. Precies dát. Pas als ik gewend ben aan het duister manifesteert het licht zich blijkbaar en kan ik de schoonheid weer zien. Misschien kun je niet zelf voor de schoonheid kiezen, maar kiest het jou. Is schoonheid dat wat we niet kennen, maar wel hérkennen als het zich voordoet. Zo kon ik daar liggend op de bank diep in die duisternis zien wat mijn zicht wel was, in plaats van niet. Zo werd ik blij van het licht dat ik nog wél heb in dat ene oog. Kon ik de schoonheid zelfs zien van het proces waarin ik zat. Schoonheid is misschien wel dat je durft te verliezen… én jezelf opnieuw durft te herwinnen.

Over troost
Misschien kun je dat ook troost noemen; het voelt voor mij een beetje als dat ik ermee in het reine kom. De onontkoombaarheid van het verlies toelaat. Of misschien wel aanvaard. Aanvaard dat het is zoals het nu is. Daardoor wordt de duisternis wat lichter. Het voelt lichter. De pijn blijft, maar door de pijn aan te kijken, krijg ik er zorg voor. Dat is iets anders dan medelijden. Ik omarm het, vang het liefdevol op. En precies dát geeft mij troost.
Ik merk dat ik om die pijn te kunnen blijven voelen en om daar doorheen te kunnen gaan, mijn geliefden nodig heb; mijn lief, mijn kinderen, mijn familie en mijn vrienden. Ik wentel me in hun armen. Niet alleen om even weg te zijn van de pijn en het grote geluk te voelen, maar ook om in verbinding te blijven. Open te blijven staan voor het leven, voor de schoonheid, voor de liefde. Het maakt het gemakkelijker om de draad op te pakken.

Hallelujah­ – Leonard Cohen
Laten we eens kijken naar het nummer Hallelujah van Leonard Cohen. Zo bekend en in zovele versies, zoveel gezongen. Cohen schreef hiervoor meer dan 80 coupletten! Het beeld dat erbij geschetst wordt op Wikipedia is; Cohen zittend op de grond, in zijn ondergoed, in een hotel in New York, met zijn hoofd beukend op de vloer. Een intrigerend beeld vind ik dat. Of het waar is weet ik niet. Was hij zoekende? Of wist hij zoveel te schrijven dat hij niet van ophouden wist? Welke betekenis kent Cohen toe aan het ’Hallelujah’; prijs de heer… Ik ben nieuwsgierig omdat hij zoveel situaties in het lied beschrijft, waarvoor ik de Heer absoluut niet zou loven. In mijn zoektocht naar de betekenis van het lied lees ik dat Cohen schrijft over de verschillende manieren waarop ’Hallelujah’ gebruikt kan worden. Zijn tekst staat vol met bijbelse verwijzingen. De bekende coupletten verwijzen alle naar zeer oude bijbelteksten in het Oude Testament waarin God een strijdige alleenheerser was. Voldeed je niet aan Zijn wensen, of verbrak je een afspraak met Hem dan was Hij meedogenloos en hard. Zo vonden meerdere mensen en volken de dood. Zo anders als de liefdevolle God in het nieuwe testament. Blijkbaar hebben de verhalen en het Godsbeeld in de bijbel ook een ontwikkeling ondergaan. Hebben ze meer licht en liefde gekregen.
Hallelujah… Het eerste couplet gaat over Koning Saul die door God als Koning afgewezen was omdat hij zich niet had gehouden aan een afspraak. Als straf wordt hij gekweld door de kwade geest. Om die kwelling te verlichten werd David, de door God nieuw verkozen koning, aangesteld om muziek voor koning Saul te spelen om zo de kwade geest tijdelijk te verdrijven. ‘The secret chord that David played’ staat wellicht voor het geheim dat Koning Saul niet wist dat David hem als koning zou vervangen. Naast het bespelen van de lier werd David ook aanvoerder en winnaar van vele veldslagen, omdat God hem daarbij genadig was. Dat maakte hem een geprezen man, tot grote ontzetting van Saul die meermalen probeerde om David aan zijn speer te rijgen. You don’t really care for music do you? The baffled king, de verbijsterde koning, slaat wellicht zowel op Koning Saul als op David, die beiden een ander hallelujah voor de ander aan het voorbereiden waren.
Het tweede couplet verwijst naar David die inmiddels koning is en vanaf het dak van zijn paleis de mooie Batseba ziet baden. Overdonderd door haar schoonheid laat hij haar bij zich komen, slaapt met haar en maakt haar zwanger. David probeert om haar man Uria, een van zijn soldaten, bij Batseba in bed te krijgen om zijn overspel en haar zwangerschap te verdoezelen. Uria komt naar het paleis maar is zo trouw aan zijn collega’s en zijn plicht dat hij niet bij zijn vrouw slaapt, maar op de drempel van het Paleis. David weet geen andere uitweg dan aan te sturen op een militaire strijd met Uria in de voorhoede. Hij zorgt dat Uria gedood wordt en trouwt met Batseba. De trouw van Uria steekt daarmee zo fel af tegen het donkere handelen van David. Cohen voert daarom, denk ik, in het tweede deel van het couplet een ander tweetal op; Simson en Delilah. Simson houdt van vrouwen en verovert Delilah die hem vervolgens verraad. Zij bindt hem vast en ontneemt hem zijn kracht door zijn haar af te knippen. Simson slaakt een boos en weerloos hallelujah.
In het derde couplet heeft Cohen het over de liefde; alles wat hij erover heeft geleerd is hoe je iemand uit de weg ruimt als die ander je niet wil zien of zijn wapen eerder trekt dan jij. Misschien schrijft hij hier over Kaïn en Abel, Over Kaïn die zijn jongere broer Abel doodslaat omdat hij zo jaloers en boos was, omdat God wel het offer van Abel zag en niet die van hem. Waar is dan de broederliefde? Waar is God? En als er een God is, daarboven, waarvoor draagt hij dan zorg? Wat overblijft is een koud en een gebroken hallelujah.
En dan nog zo’n mooi couplet, het zesde.

• There was a time you let me know,
  what’s real and going on below,
  but now you never even show it to me do you?

Dat couplet kun je in twee betekenissen lezen. Hij beschrijft het halleluja van de liefde en verwijst naar de verbinding tussen twee geliefden die er eerst wel was en nu niet meer, en naar de sex in hun relatie waarin elke adem een gepassioneerd hallelujah was. The holy dove was moving… Prachtig verwoord toch? Maar deze holy dove verwijst ook naar de heilige duif die na de zondvloed zou laten weten of er al weer leven was. De duif die met een takje terugkwam. Hallelujah, als in een groot hoera!
Cohen schrijft over de onmacht die ieder mens in zijn leven ervaart; de strijd tussen het grote verlangen en de lessen waartoe het leven ons uitnodigt. Ik herken die strijd zo goed. Groot en zwaar voelt het dikwijls. En ik kan me tussen mijn verlangen en die te leren lessen zo gevangen voelen. In het lied legt Cohen alles af; de liefde, de gedachte dat God alles is, de ervaring dat God goed is en het goed met hem voorheeft… Steeds weer wordt hij op zichzelf teruggeworpen. Het lijkt een opeenvolging van droefenis en verdriet, alsof hij vanachter het donker het licht niet kan ervaren. En toch is dat denk ik niet zo. Ik probeer het in te voelen en zie mijzelf weer op mijn bank, het duister in de ogen kijkend. Dikke shit! En dan toch in dat diepe donkere duister komt het licht langzaam zien opkomen. Misschien is dat wat Cohen hier in dit lied ook doet en is het precies dát wat maakt dat ik het een troostrijk lied vind. Hij duikt er diep in, steeds maar weer… Zingend over het donker, tot het licht wordt.

Hallelujah!
“I made a mess of my personal life”, heeft hij wel eens gezegd. In dit lied geeft hij er woorden aan. Zo prachtig vind ik dit stukje over hemzelf;

• Ik deed mijn best en misschien was het niet genoeg
  Ik kon niet voelen, dus ik probeer aan te raken of geraakt te worden
  Ik vertelde de waarheid,
  en kom hier echt niet om jullie voor de gek te houden
  En ook al ging alles verkeerd
  toch sta hier met het Lied van de Heer
  en niets anders op mijn tong dan halleluja

Mooi he?! Met dit laatste couplet erkent hij, volgens mij, het leven. Is het toch vooral een loflied dat Cohen wil zingen. Een loflied waarin hij uitdrukt dat ook hij het leven niet begrijpt en het ook niet weet. Hij erkent zijn tekortschieten en weet dat hij uitverkoren is om dit lied te schrijven en te zingen. Hij kan en wil niet anders dan dát. Misschien is dat wel de schoonheid, de liefde, het licht. Daarvoor prijst hij de Heer. En geeft hij het heilige Hallelujah aan ons door.
Ik zing voor jullie graag dit nummer, alsof het de mijne was. Daarbij word ik begeleid door Jan op de piano.

Voorbeden
Door Jan Chr. Vaessen
Lieve God,
Wij willen U danken dat U ook harmonie, verbinding, resonantie, schoonheid als fundamentele onverwoestbare bouwprincipes hebt ingebakken in Uw schepping en dat die – wat er ook gebeurt – gewoon actief blijven. Dank dat we zo in de moeilijkste omstandigheden toch nog troost mogen ervaren en dat we met vertrouwen onze toekomst tegemoet kunnen blijven zien, als planeet, als natie, als gemeente van Christus en ook in ons persoonlijk leven. Heer en we danken U ook dat die positieve liefdevolle energie niet stopt met werken bij de grenzen van de dood, maar eeuwigheidswaarde heeft omdat ze van U komt. Help ons om dat oervertrouwen niet voor ons zelf te houden, maar te delen met wie het maar wil ontvangen.
Wees met een ieder van ons voor wie het leven moeilijk is. U kent ons tot in de diepste, donkerste krochten van onze ziel en weet nog beter dan wijzelf wat we nodig hebben. We leggen het allemaal voor U neer nu wij stil willen worden voor U. En als wij de woorden niet vinden laat dan de stilte de boodschapper zijn van Uw vrede. Verwarm ons hart met Uw warme glimlach en spreek Heer, want Uw gemeente hoort.
Stil gebed
Onze Vader

Bijbellezingen:
Halleluja van Leonhard Cohen in de Nederlandse vertaling, door Maria
Johannes 4, 5 – 26, door Jan

Hallelujah – Leonard Cohen

I’ve heard there was a secret chord
That David played and it pleased the Lord
But you don’t really care for music do you?
It goes like this – the fourth, the fifth
The minor fall, the major lift
The baffled King composing Hallelujah
Chorus:
Hallelujah, hallelujah, hallelujah, hallelujah

Your faith was strong but you needed proof
You saw her bathing on the roof
Her beauty in the moonlight overthrew you
She tied you to a kitchen chair
And she broke your throne, and she cut your hair
And from your lips she drew the hallelujah
Chorus:
Hallelujah, hallelujah, hallelujah, hallelujah

Maybe there’s a God above
And all I ever learned from love
Was to shoot at someone who outdrew me
And it’s not a cry you can hear at night
It’s not somebody who’s seen the light
It’s a cold and it’s a broken hallelujah
Chorus:
Hallelujah, hallelujah, hallelujah, hallelujah

You say, I took the name in vain
I don’t even know the name
But if I did, well really, what’s it to you?
There’s a blaze of light in every word
It doesn’t matter which you heard
The holy or the broken Hallelujah
Chorus:
Hallelujah, hallelujah, hallelujah, hallelujah

O people I’ve been here before,
I know this room, I’ve walked this floor
I used to live alone before I knew you
I’ve seen your flag on the marble arch
Love is not some kind of victory march
no, It’s a cold and a very lonely hallelujah
Chorus:
Hallelujah, hallelujah, hallelujah, hallelujah

There was a time you let me know
What’s real and going on below
But now, now you never even show it to me, do you?
I remember when I moved in you
but the Holy Dove she was moving too
And every breath we drew was hallelujah
Chorus:
Hallelujah, hallelujah, hallelujah, hallelujah

I’ve done my best, I know it wasn’t much
I couldn’t feel, so I tried to touch
I’ve told the truth, I didn’t come to fool you
And even though it all went wrong
I’ll stand right here before the Lord of song
With nothing on my tongue but Hallelujah
Chorus:
Hallelujah, hallelujah, hallelujah, hallelujah

Final chorus (by Maria):
Hallelujah, hallelujah, hallelujah, hallelujah
Hallelujah, hallelujah, hallelujah, hallelujah