Heb elkaar lief – liefde als basis voor de nieuwe tijd

Liefde, wat is dat?
Eigenlijk is de wet een heel simpele aangelegenheid, tenminste zoals Jezus hem voor ons heeft samengevat. Heb God lief boven alles en je naaste als je zelf. Heel simpel en tegelijkertijd razend moeilijk. Als je niet weet wat houden van is, hoe kun je dan liefhebben? Want daar gaat het toch om in onze lezingen van vanmorgen. Jezus is niet gekomen om de wet af te schaffen, maar om de wet te vervullen, zo heeft hij ooit eens gezegd. Als de wet vervuld is, dan leidt dat tot ‘samen’, tot verbinding, met God, met de ander, met jezelf. In crisistijd word je echter vaak helemaal op jezelf teruggeworpen en dan lijkt ‘samen’, de liefdevolle verbinding heel ver weg. Hoe herstel je in zo’n gemoedstoestand de verbinding? Inzicht in wat er allemaal gaande is in onze tijd lijkt me een eerste stap. Daarna komt het vertrouwen en het liefdevol handelen op grond van dat vertrouwen.

Een beetje cultuurkritiek
De Franse filosoof René Descartes luidde in de zeventiende eeuw met zijn beroemde uitspraak ‘cogito ergo sum’ ofwel ‘ik denk dus ik besta’ de moderne tijd in. Men was met nieuwe meettechnieken tot de ontdekking gekomen, dat niet de aarde, maar de zon middelpunt van het heelal was. Tja en als de aarde dan naar de marge is verdreven, wie zijn wij als mens dan nog? Descartes ging daarom aan alles twijfelen, tot hij tot de ontdekking kwam dat er maar één ding was waaraan hij niet kon twijfelen, namelijk het feit dat hij twijfelde. Dat leidde dan naar zijn beroemde uitspraak ‘ik denk, dus ik besta’. Het individuele ik wordt daarmee het uitgangspunt van het bestaan en die houding heeft de hele moderne tijd tot in de twintigste eeuw bepaald. Wij zeggen vaak dat in onze tijd het individualisme hoogtij viert, maar dat is dus al in de zeventiende eeuw begonnen. Het bestaan als gegeven door de Allerhoogste God van hemel en aarde, de ander als mede uitgangspunt van mijn bestaan werden steeds minder belangrijk tot ze misschien wel uit het zicht verdwenen. Maar in de twintigste eeuw ontdekten we met weer nieuwe meettechnieken dat er niet één zonnestelsel is – het onze – maar dat er heel veel zonnestelsels zijn. Tja en als God en de ander ook al uit het zicht verdwenen zijn, wie zijn wij dan nog in dit nog veel grotere universum, sterker nog wie ben ik dan nog? Het individuele subject stort in en valt uiteen in duizenden fragmentjes aldus de postmoderne denkers vanaf het midden van de twintigste eeuw.
Het ‘ik denk, dus ik besta’ van Descartes is dus in onze tijd voorgoed achterhaald. Wat nu? Twee uitersten: ik ben gebakken lucht dus ga ik maar in gebakken lucht – lees kredieten – handelen en daar rijk maar niet gelukkig van worden. Carpe diem, pluk de dag, laten we eten en drinken, want morgen sterven wij. Aan de andere kant: ik bepaal – nu meer dan ooit – mijn eigen leven en wie mij niet aanstaat die schiet ik maar overhoop. Het rommelt in de kosmos, het rommelt in onze cultuur. De crisissfeer is niet alleen maar financieel, het gaat veel verder. Er is een universele twijfel ontstaan aan onze eigen grondslagen. God was al uit het zicht, de ander als even waardevol dan ik zelf ook en nu ligt ook het individuele ik aan gruzelementen. De grond is onder onze voeten weggeslagen en dat veroorzaakt voor mijn gevoel de wereldwijde onrust die we tot in onze tenen voelen en die het oervertrouwen aantast. We zijn dus toe aan een nieuwe basis, een heel nieuw beleven van samenzijn, een heel nieuwe cultuur zelfs.

Nieuwe verbindingen in de context van de liefde
Heb God lief boven alles en de naaste als jezelf! Hé daar heb je de drie elementen weer die we waren kwijtgeraakt. Sterker nog in de liefde worden ze weer met elkaar verbonden. Maar dat laatste wel op een heel andere manier dan wij met onze manier van denken eeuwenlang gewend zijn geweest. De denkers hebben het daar niet alleen meer voor het zeggen, nee de doeners worden belangrijk. Zij die handelen uit liefde, zij die de ander net zo waardevol achten als zich zelf, zij die genoegen nemen met de mysteriën in de kosmos en God niet restloos willen verklaren of dood verklaren. Maar in dat geval wordt God, de Eeuwige, de Allerhoogste, veel groter, meeromvattend dan we ooit hebben beseft of zullen beseffen. Schepper van niet alleen onze planeet aarde en het zonnestelsel waarin wij ons bewegen, maar van alle zonnestelsels die we kennen en die we (nog) niet kennen. In dat geval krijgt ook Jezus kosmische trekken, Heer over alle machten en krachten die het in de zichtbare en de onzichtbare wereld op ons gemunt hebben. En die strijd wordt gestreden met de wapens van de liefde, samen met alle religies en godsdiensten die het goede voor hebben met de hele schepping, onze wereld, de culturen en samenlevingen die daarop te vinden zijn, met de gemeenschappen van dierbaren waarin we functioneren, met jou en mij persoonlijk. En de Geest van God werkt daarin liefdevol en verbindend, dwars door alle muren en scheidslijnen heen die wij tussen elkaar optrekken. Dat begint al aardig op een nieuwe basis te lijken. En ik geloof dat die nieuwe grond, dat oervertrouwen gegrondvest op nieuwe inzichten in onze tijd aan het ontstaan is. Eigenlijk heel simpel en tegelijkertijd razend moeilijk.
In de eerste plaats moet ‘God’ weer terugkeren in ons bewustzijn. Dat gebeurt op het moment op grote schaal en in allerlei vormen. Van ‘ik geloof wel dat er iets is dominee’ tot de liefdevolle Heer met wie je een persoonlijke band hebt en met wie je in gebed communiceert. Die terugkeer van God in ons bewustzijn is al pure winst, want daarmee gaan we voorbij aan onze rationele zekerheden en laten we het mysterie van de liefde – al dan niet schoorvoetend – toe. In de tweede plaats moeten we ophouden met Jezus of welke andere stichter van de grote godsdiensten dan ook voor ons zelf te houden. Houd me niet vast Maria zei Jezus op Paasmorgen tegen de vrouw die hij zo lief had. Ik moet ook elders en voor mensen van wie je het helemaal niet zou verwachten belangrijke dingen doen. En laat dan de Geest maar waaien, liefdevolle verbindingen scheppen over en door grenzen heen die ons zo gescheiden houden. En ook dat gebeurt steeds meer in onze tijd. Heb elkaar lief zegt Jezus en de Heilige Geest, ook wel de Trooster genoemd, zal jullie daarbij helpen. Op de nieuwe basis waarop een nieuw oervertrouwen groeit draait alles om de liefde.

Klein is het nieuwe Groot
Er zit in de loop der dingen altijd ook nog wel ergens een diepere zin. Ook al begrijp je die nu nog niet helemaal, het geloof helpt juist om er op te vertrouwen dat we die zin eens zullen begrijpen. Nu ken ik nog onvolkomen, zegt Paulus in 1 Corinthe 13, maar straks zal ik ten volle kennen, zoals ik zelf (door God) gekend ben. Het geloof helpt dus om voorbij de rationele zekerheden op zoek te gaan naar nieuwe zin en betekenis, want daarmee richt je je weer op de toekomst, die je samen met anderen kleur gaat geven, met je dierbaren om je heen mooi gaat maken. En dat laatste, ondanks alle onbeantwoorde vragen die er altijd zullen blijven. Dan opent het geloof de weg naar de hoop en naar de liefde. De liefde is sterk, de liefde is krachtig en alles omvattend. Alles bedekt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, alles verdraagt ze. In alles streeft de liefde naar het goede en het positieve, naar het warme samenzijn, het diepe inzicht en het eeuwige vertrouwen dat alles goed komt. Waarom? Omdat de liefde van God komt! Waartoe? Om de schepping en alle levende wezens naar hun bestemming te begeleiden. Op een nieuwe basis, met nieuw oervertrouwen naar een nieuwe bestemming, naar een wereld waarin vijandschap niet meer kan bestaan omdat de grenzen open gaan, een wereld, waarin we met elkaar verbonden zullen zijn in de warme nabijheid van de Eeuwige, een wereld waarin elk schepsel tot zijn of haar recht komt en mag zijn zoals God hem of haar had bedoeld. Kortom een wereld waarin de liefde het voor het zeggen heeft, de dood geen angst meer aanjaagt, omdat we voor en voorbij de grenzen van de tijd in Zijn warme nabijheid geborgen zullen blijven.
Een goede vriendin van mij – Caroline Rijnbeek – is innovatieadviseur bij een groot consultancy bedrijf. Zij heeft een prachtig boekje geschreven: Klein is het nieuwe Groot. In dit boekje zie ik die nieuwe basis dagen en een nieuw oervertrouwen groeien, waarmee nieuwe liefdevolle verbindingen het bewustzijn van een nieuwe bestemming mogelijk maken. In de eerste plaats mag je er zelf weer volop zijn en de ander is daar net zo waardevol als jezelf. En alle hulpbronnen mogen meedoen als ze maar gevuld zijn met liefde. Die basis is nieuw en dus best wel wiebelig, eng en zeker niet vanzelfsprekend. Daarom is het ook zo belangrijk om ermee te beginnen en te oefenen in het klein. Zo gaat het nieuwe werken er uit zien. Begin op je eigen afdeling, ga juist daar anders met elkaar om waardoor iedereen tot zijn of haar recht komt, welzijn belangrijker is dan geld (dat overigens als ruilmiddel wel z’n waarde houdt) en echte waarde gecreëerd wordt waar we allemaal wat aan hebben. Die liefdevolle verbinding mag uitgroeien tot iets heel groots, maar daar gaat het Caroline niet in de eerste plaats om. De verbinding zelf is essentieel en het vertrouwen dat daar iets moois uit voortkomt.
Heb God lief boven alles en de naaste als jezelf. Laten we met die verbinding tussen God, de ander en jezelf in onze kleine gemeente hier in Gasselte nou eens serieus gaan oefenen. Dat laatste doen we trouwens al heel lang, maar het lijkt me nu ook het moment om ons bewust te worden van de nieuwe kwaliteit in die verbinding die essentieel is voor ons hele leven. In een nieuwe tijd en in een veel groter universum dan we ooit hebben beseft. Ook daarin zal de liefde ons dragen als het leven moeilijk is en energie geven die nodig is om mooie dingen te bewerkstelligen aanzetten. Dan zijn we weerbaar in de crisis en wordt het leven ondanks alle tegenkrachten goed. Zo blijven dan geloof hoop en liefde, maar de meeste van deze is de liefde.

Voorbeden
Lieve God,
Dank U wel, dat, ook al gaat U ons verstand en voorstellingsvermogen ver te boven, U toch onze persoonlijke God wilt zijn met wie wij een warme band mogen hebben. Heer leer ons te vertrouwen op die basis en U lief te hebben boven alles en de naaste als ons zelf. Wij bidden U voor Willem Alexander en Maxima, ons nieuwe koningspaar. Help hen Heer om voor ons land de verbindende factor te blijven die koningin Beatrix ook altijd is geweest. Geef hen wijsheid en inzicht om te doen wat ze moeten doen en te luisteren naar Uw liefdevolle wil. We danken U voor de feestelijke week die voor ons ligt, waarin de verbondenheid belangrijker is dan de scheidslijnen, die ook door het Nederlandse volk lopen. Versterk ons bewustzijn, dat welzijn belangrijker is dan welvaart, de zachte kracht van menselijkheid krachtiger is dan vijandschap en de liefde het altijd zal winnen van alle denkbare tegenkrachten.
Wees met een ieder van ons voor wie het leven moeilijk is. Wees met hen die rouwen, ziek zijn of eenzaam, met hen die verdwaald zijn of dreigen te raken in de warboel van de tijd, met hen die maar niet van hun schulden afkomen of er steeds dieper in zakken. Lieve God geef kracht naar kruis, lieve mensen waar die maar nodig zijn, een nieuwe basis van geloof hoop en liefde waarop het leven mooi wordt. Wees daarom ook met ons als wij stil worden voor U. Vul onze stilte met Uw warme nabijheid.
Stil gebed
Onze Vader

Bijbellezingen
Deuteronomium 6, 1-9
Johannes 13, 31-35
1 Corinthiërs 13

Ik zou het leuk vinden als je op de gedachten in deze preek of in andere preken wilt reageren.