Welkom op mijn weblog

Dankbaarheid, de – verborgen – stimulans in een creatieve alliantie.

In sociaal ondernemen, creatieve allianties, het ‘nieuwe denken’ van onze tijd zit een aspect verborgen, waar nauwelijks bij stil wordt gestaan in het westers denken. Als predikant in een kleine oecumenische gemeente in Drenthe voel ik me aangesproken door de nieuwe idealen van onze tijd. Ik geloof er echt in. Daarom vraag ik aandacht voor dat verborgen aspect, dat ik maar even het thema van het ‘dankbaar ontvangen’ noem en dat net een stapje verder gaat dan het zuiver rationele kennen.

Het nieuwe denken
Als je stilstaat bij de geschiedenis van het westers denken, dan kom je tot aardige ontdekkingen. In de eerste plaats, dat ons woord ‘theorie’ komt van het Griekse theorein, dat ‘zien’ betekent. Wat onze ogen aan ruimte – en ons geestesoog aan abstracte wiskundige vormen – zien, bepaalt welke betekenis we geven aan onze werkelijkheid en hoe we die vervolgens gaan bewerken. Zien impliceert afstand. Om goed te kunnen zien moet je een beetje afstand nemen. Dat leidt tot overzicht en in het inzicht dat daar op volgt zit ook altijd een zekere afstand. Met dat inzicht bewerk je vervolgens op een ‘verstandige’ manier het veld dat je met je afstandelijke kennis overziet en controleert. Zeker en gewis.
Dat alles heeft ons natuurlijk een hoop nieuwe kennis en technologie opgeleverd. Alleen toen door natuurwetenschappelijk onderzoek steeds nieuwe onderzoeksvelden werden blootgelegd werd de zekerheid van onze waarheid danig op de proef gesteld tot zij in het postmoderne denken, quantum-  en chaostheorie totaal verdween. En dat heeft in mijn beleving een groot voordeel: er komt ruimte voor nieuwe manieren van denken, ook de andere zintuigen gaan meedoen.

Dankbaar ontvangen
In veel alternatieve en in niet-westerse manieren van denken ligt de nadruk niet op afstandelijke rationele kennis maar op de wederzijdse beleving. Daar zijn relaties belangrijk en de intimiteit van de gemeenschap. In relaties ontvang je met al je zintuigen wat van wezenlijke betekenis is voor je leven en daar ga je dan vervolgens zelf iets mee doen. Maar ook in het Westen beginnen we de beperkingen te zien van de afstandelijk rationele controlemechanismen. Je hoort steeds meer geluiden die gaan over menselijkheid op de werkvloer, vertrouwen en zelfs liefde in zakelijke relaties, duurzaamheid, zorg voor het milieu, enz. De ontvankelijkheid, die hier zo’n wezenlijke rol speelt, doet je inzicht heel anders groeien dan in het zuiver rationele kennen. Alle zintuigen doen immers mee en niet alleen het zien. De afstandelijke kennis wordt aangevuld met meer intiem gedeelde kennis. Naast de technologie worden ook andere, minder harde, soorten inzicht belangrijk in het samen leven. Dankbaarheid bijvoorbeeld. Jawel, ook dankbaarheid mag weer. Daarvan getuigt ook het laatste boek van de Franse filosoof Paul Ricoeur met de mooie titel Parcours de la reconnaissance (Paris, 2004).
Dankbaarheid voor alles wat je hebt ontvangen uit vertrouwde kaders – opvoeding, milieu, opleiding, cultuur – en dat van wezenlijke betekenis voor je is geworden, geeft je een stevige basis om vanuit te opereren. Althans dat is mijn ervaring. Je focust op wat positief is en de rest laat je zoveel mogelijk liggen. Van daaruit stap je ontspannen en met vertrouwen de wijde onbekende wereld in. Je gaat voorbij je eigen referentiekaders en vooroordelen kijken en ook uit minder vertrouwde kaders, culturen en werelden nieuwe betekenissen ontvangen, waar je wat mee kunt. Spannend, want je zou er wel eens grondig door kunnen veranderen. En in relaties gaat het weer ergens om. Door dankbaar te ontvangen wat de ander te bieden heeft, stel je hem of haar in staat om goed te doen en daarbij boven zichzelf uit te stijgen. En ook omgekeerd geldt, dat je nog meer je best gaat doen, als je voelt dat jouw aandeel dankbaar ontvangen wordt. Dankbaar ontvangen is geen passieve, maar een actieve, zelfs heel creatieve bezigheid. Voor mij is het de verborgen motor van elke creatieve alliantie.

Creatieve allianties
Het nieuwe denken, waarin alle zintuigen gaan meedoen en nieuwe inzichten ontstaan; een nieuwe cultuur waarin menselijkheid en relaties een veilig kader worden voor zelferkenning en zelfontplooiing; een nieuwe economie, waarin toegevoegde waarde beloond wordt met meer dan alleen een financiële vergoeding; kleinschalige projecten, waarin wederzijds vertrouwen mensen doet opbloeien. Allemaal zeer aantrekkelijke creatieve allianties. Misschien niet zo vanzelfsprekend in het huidige mondiale tijdsbestek, omdat ze nogal wat zekerheden op de helling zetten. Maar ze blijven wel rond zoemen en grote aantrekkingskracht uitoefenen.
Ik ervaar het lezen van de bijbel ook als een creatieve alliantie, waarin het dankbaar ontvangen van wat vreemd is een belangrijke rol speelt. Vooral in het Oude Testament – geschreven in de niet-westerse Hebreeuwse taal met nadruk op het horen – duiken dan vaak totaal nieuwe betekenissen op, waarmee je op heel nieuwe manier tegen jezelf, je wereld, je werkelijkheid gaat aankijken en ook gaat handelen. Ik heb het afgelopen seizoen geprobeerd iets daarvan te verwoorden in een aantal preken, die ik wekelijks op mijn weblog ga plaatsen – elke zaterdag om 10.00 uur. Daarnaast ben ik van plan om ook andere pennevruchten in de vorm van artikelen en essays op dit weblog te zetten. Ik zal reacties van mensen die echt geïnteresseerd zijn en nieuwe grenzen voor mij willen openen in dankbaarheid ontvangen. En een interactief boek, als resultaat van zo’n creatieve alliantie lijkt me helemaal geweldig.
Mij dunkt, met een beetje dankbaarheid moeten we in de nieuwe tijd heel wat nieuwe idealen kunnen realiseren.

Jan Chr. Vaessen

Met dank aan Sanne die mij leerde bloggen