Het zout der aarde

29 januari 2017

Thema: over zuivere bedoelingen en zuivere taal

Preek
Nederigheid
Het zout der aarde, zo noemt Jezus ons. Zout. Daar is maar een snufje van nodig om een gerecht smakelijk te maken. Als het zout z’n smaak verliest hoe kan het dan weer zout gemaakt worden. Niet dus, dan kun je maar beter weggooien. Maar zout op zichzelf verliest niet zo snel z’n smaak, alleen als het oplost in te grote hoeveelheden smakeloosheid, ja dan verdwijnt het. Iets soortgelijk geldt trouwens voor het licht der wereld, waar Jezus ons ook mee vergelijkt. Maar laten we ons vandaag vooral eens concentreren op het zout. Jezus beveelt ons met deze beeldspraak van het zout der aarde nederigheid aan, net zoals Sefanja dat trouwens in wat directere bewoording doet. En nederigheid is wat anders dan kruiperigheid of willoze afhankelijkheid.
Wat doet zout eigenlijk? Zout is eigenlijk een heel krachtig goedje. Je hebt er maar heeeeel weinig van nodig om van invloed te zijn op een in volume veel grotere massa dan het zelf heeft. En wat is dan die invloed? Het geeft smaak, maakt een gerecht aantrekkelijk, geeft het pit zodat het ook echt voedzaam kan worden, omdat mensen zo’n gerecht lekker vinden. Een zoutloos dieet is soms nodig, maar wordt over het algemeen als laf, ja zelfs als straf ervaren. We eten teveel zout en ook suiker en dat wordt geleidelijk aan in alle voedingsmiddelen terug gebracht. Daar is dus ook sprake van gewenning aan wat mensen (nog) lekker vinden. Maar als je met minder zout toe kunt zonder dat het gerecht smakeloos wordt, dan wordt het effect per korrel zout natuurlijk nog groter.
Goed als zout dus een heel krachtig goedje is en wij door Jezus als zijn volgelingen het zout der aarde worden genoemd, dan kun je daar als gemeente van Christus twee kanten mee op. Je kunt zeggen: kijk eens hoe krachtig wij zijn, kom bij ons mensen hier is het goed, ons heb je nodig, want … nou ja en dan kun je heel veel eisen opnoemen waaraan wij en dus ook de mensen die binnenkomen moeten voldoen. Zij die niet aan de eisen voldoen worden op een betweterige en arrogante manier buiten gesloten. Zo ben je alleen nog maar met jezelf bezig en dat trekt mensen niet aan, maar stoot hen al bij voorbaat af. En op die manier vergeet je helemaal waarom zout zo krachtig is, wat z’n effect eigenlijk is. Zout doet niet veel meer dan een gerecht aantrekkelijk maken, de mensen die het eten te dienen, blij te maken. Zout is dienstbaar aan iets dat vele malen groter is dan het zelf is. En ik denk dat Jezus ons op deze nederige dienstbaarheid wijst om als gemeente van Christus uitstraling te krijgen en grote invloed uit te oefenen op een wijde omgeving. Pas als het licht onder een korenmaat, binnenshuis echt goed brandt, kun je het op een standaard zetten, zodat veel meer mensen er wat aan hebben dan alleen zij die er vlak bij in de buurt zijn. Ik denk dus dat je als gemeente van Christus dienstbare nederigheid moet cultiveren om licht der wereld, zout der aarde te kunnen zijn. Maar hoe doe je dat?

Zuivere taal
De profeet Sefanja helpt ons vandaag een handje. Zoek nederigheid, zoek rechtvaardigheid zegt hij. Hoe? Sefanja zoekt het in eerste instantie in de taal. De Heer zal de lippen van de volken rein maken en wie er van Israël overblijft zal niet langer leugens spreken, uit hun mond zal geen bedrieglijke taal meer klinken. Zuivere taal zal er dus gesproken gaan en ook moeten worden. Maar hier is natuurlijk veel meer aan de orde dan alleen maar taal. Taal zegt Ricoeur is de nauwe poort die leidt tot de werkelijkheid als geheel. En het is een bekend feit dat maar 20 procent van wat we willen zeggen met woorden gebeurd. De meeste dingen die mensen met elkaar uitwisselen gaat zonder woorden, met lichaamstaal, met sfeergevoel, met resonantie en ga zo maar door. Dus als de lippen van de volken rein gemaakt worden en er geen bedrieglijke taal meer uit onze mond komt, dan is er onder de oppervlakte diep van binnen heel veel gebeurd en veranderd.
Zoek nederigheid betekent daarom in de eerste plaats wees eerlijk naar jezelf toe. Je hoeft je niet mooier voor te doen dan je bent, maar zie wel heel nauwkeurig toe of wat je doet mensen met elkaar op een liefdevolle manier verbindt of hen juist afstoot. En als het laatste gebeurt, leg dan niet gelijk de schuld bij de ander, maar onderzoek waar jezelf de fout bent in gegaan en waarom. Kom in de eerste plaats zelf tot inkeer in plaats van dat van de ander te verwachten en ontvang daarna de vergeving en sta open voor de verzoening. Daarmee word je van binnen – ver onder de oppervlakte van de taal – al een heel ander mens die ook heel anders gaat spreken. Ik merk dat bij me zelf maar ook bij mijn retoriek cursisten. Retoriek net zoals het werkwoord preken staat in een heel kwaad daglicht en werkt in eerste instantie afstotend. Over het algemeen wordt retoriek opgevat als ‘loze woorden zonder daden’ en bij het werkwoord preken ziet de meerderheid van de mensen gelijk het moraliserende vingertje opgestoken worden. Maar, zeg ik dan tegen mijn cursisten, hoe kun je verwachten dat je mensen aanspreekt als je niet zelf eerst bent aangesproken. En als je alleen maar loze woorden loost, niet helemaal dat zegt waar je met je hele wezen voor staat en gaat, dan prikt je publiek daar direct door heen en kun je maar beter je mond houden. Immers maar 20 procent van de communicatie gaat met taal, 80 procent vindt daarbuiten plaats. Je ware intenties kun je niet met allerlei retorische truucjes verbergen. Ofwel wees eerlijk, spreek taal die wordt gevoed door je hele wezen – hoofd, hart en buik – en deel wat jou raakt. Dan ben je nederig, dien je een groter geheel dan je eigen individuele ik en worden vanzelf je lippen rein.
Van zuivere taal die wordt gevoed door je hele wezen gaat er geleidelijk aan van binnen een vreugdevuur branden met uitstraling. Jouw enthousiasme werkt aanstekelijk en voegt zich bij dat van de ander. De ander die de dingen misschien op heel andere manieren beleeft, maar met wie je je in liefde verbonden weet, waardoor de uitstraling van jullie samen nog sterker wordt. Het geheel is meer dan de simpele optelling der delen. En voor een gemeente van Christus die zuivere taal spreek geldt dat nog veel meer.

De gemeente met uitstraling
Okay, zout der aarde zijn, licht der wereld, heeft dus te maken met zuivere bedoelingen, die op een bescheiden manier met zuivere taal – gevoed door je hele wezen – met elkaar worden gedeeld. Het gaat hier om een soort van vreugdevuur diep van binnen dat is aangestoken en brandende wordt gehouden door de Schepper, de Allerhoogste die wij Vader noemen, door de Zoon die ons liefheeft en vergeeft, door de Geest die de verzoening en de zuiverheid in woord én daad koestert en bewaart. Dat zorgt voor een positieve en liefdevolle uitstraling die aantrekkelijk is en mensen uitnodigt om ook mee te doen.
Maar het beeld van het zout der aarde heeft impliciet volgens mij ook nog een andere betekenis, misschien wel waarschuwing: blijf bescheiden, wil als gemeente niet meer dan wat de Heer die wij belijden en waar we in geloven met ons wil. Als namelijk door de aantrekkings-kracht de gemeente enorm gaat groeien, dan moet er ook met dat zout iets gebeuren, wil het hele gerecht niet gewoon smakeloos worden. Je moet dan niet alleen meer zout toevoegen, ook de kwaliteit van het zout, of – om met de profeet Sefanja te spreken – de kwaliteit van de zuivere taal moet toenemen. En dat is de opdracht van de gemeente van Christus die ik altijd voor ogen heb gehad en waar ik vandaag door zowel de profeet en de evangelist in wordt gesterkt. Nederigheid, zuivere taal, dienstbaar zijn aan het grotere geheel dan je eigen kleine beperkte individuele ikje, dat vraagt nogal wat van een gemeente – niet alleen pastoraal, maar ook financieel, organisatorisch. Niet gemakkelijk en ook niet vanzelfsprekend, want je gaat zomaar weer de fout in. Ook dat is menselijk, maar geen reden voor wanhoop.
Want de gemeente van Christus met uitstraling neemt niet de hele wereld op z’n nek, maar is ook meer dan een druppel op een gloeiende plaat. De gemeente van Christus met uitstraling kent en deelt het vreugdevuur, dat diep van binnen door de Heer zelf wordt gevoed, dat krachtig uitstraalt en dat mensen aantrekt. En dat mag ik zeggen in de Naam van Vader Zoon en Heilige Geest. Amen

Voorbeden
Lieve God,
Wij zijn dankbaar dat we niet de hele wereld op onze nek hoeven te nemen en dat U ons in al onze bescheiden pogingen om in ons eigen kleine wereldje te leven naar Uw wil koestert en zegent. Dank dat U ons ook als gemeente met zuivere bedoelingen en zuivere taal de weg wijst en duidelijk maakt hoe we hebben te leven in deze wereld in deze tijd van verwarring, zelfbehoud en betweterigheid. Dank ook dat U ons daarvoor de kracht en de moed geeft en het geloof dat dat mogelijk is, want om Uw blijde boodschap oprecht te doorleven in woord én daad is niet gemakkelijk en zeker niet vanzelfsprekend in onze tijd. Dank U wel voor het oervertrouwen waarmee U ons telkens weer voedt en waarmee wij onszelf, onze gemeente van Christus in Gasselte, ons land, de wereld aan U mogen toevertrouwen.
Wees met een ieder van ons voor wie het leven om wat voor reden dan ook moeilijk is. Kom in ons hart, nu wij stil worden voor U. Hoor naar wat wij aan U voorleggen en help ons met het onder ogen zien van zaken die nog moeten worden afgehandeld, maar waar wij het moei-lijk mee hebben. En als wij de woorden niet vinden, laat dan de stilte de boodschapper zijn van Uw vrede.
Stil gebed
Onze Vader.

Bijbellezingen:
Sefanja 2,3 en 3, 9-13
Mattheüs 5, 1-15