Kerstnacht 2017

24 december 2017

Thema: over tradities

Overdenking
Dierbare kerstnachtgemeente, lieve mensen,
1) Mijn laatste kerkdienst
Mijn laatste kerkdienst als predikant verbonden aan de Gemeente van Christus in Gasselte is een kerstnachtdienst. We zaten laatst wat te mijmeren mijn vrouw Thea en ik – dat doen we trouwens de laatste tijd wel vaker – en zij zei, volgens mij heb je niet één keer overgeslagen. Dat zou betekenen dat dit mijn 29^ste kerstnachtdienst is. Een waardevolle traditie die ik altijd heb gekoesterd en elke keer weer met de Harmonie erbij die dan de bekende kerstliederen begeleidde en na de preek een spetterend intermezzo ten gehore bracht. Dit jaar staat er weer een tent naast de kerk vanwege de verwachte toeloop. Dat betekent dat de zijdeur open staat en ik hoop dat het jullie het ondanks het warmtekanon daar niet al te koud hebben. Maar goed, in een kerststal in Bethlehem is het in deze tijd van het jaar ook niet echt warm. En er moet toch – zeker in de kerstnacht – voldoende plaats zijn in de herberg.
Och en wat hebben we in de kerstnacht niet allemaal bij de kop gehad. Ooit ging het over het speciale licht van Rembrandt in zijn schilderij van de kerststal, dan weer over fotonen, lichtdeeltjes en de quantum-theorie, parallelle universa, het seksuele leven van de bidsprinkhaan, dan weer over het kind in jou en mij, over geaard luisterend zingen, twitteren met de Dalai Lama, en ga zo maar door. Tja je moet wel wat, want de Bijbellezing in de kerstnacht is altijd dezelfde: het kerstverhaal uit Lucas 2. Ik heb wel eens zitten denken om al die kerstpreken te bundelen in een boekje, dan kan ik ook mooi zien wat voor ontwikkeling ik zelf in al die jaren heb meegemaakt. Maar goed of daar markt voor is, is nog maar de vraag natuurlijk.
Wat ik wel weet is dat ik in de loop der jaren heb geleerd om beter met de spanning om te gaan die zo’n kerstnachtdienst altijd met zich meebrengt. Maar daar werd ik ook altijd heel erg bij geholpen. Ik weet nog goed hoe ik de eerste keer hier in de kerstnacht deze kansel met knikkende knieën beklom. Ik ben niet zo heel groot van stuk en de kerkenraad was zo vriendelijk geweest om hier op de vloer een vlondertje neer te leggen, zodat ik wat meer aanzien had. Ik stap op het vlondertje en krak zei het vlondertje met als resultaat dat ik weer twintig centimeter kleiner werd. Het resultaat was een bulderende lach vanuit het schip der kerk, het ijs was gelijk gebroken. Jullie waren altijd een dankbaar, fijn en bijzonder behulpzaam publiek. Ik kan niet anders zeggen. Uit volle borst werd er ook altijd gezongen en ook dat zal ik altijd blijven koesteren als een dierbare herinnering.

2) Tradities …
Ik had het over een waardevolle traditie, de kerstnachtdienst. Tradities, die in stand worden gehouden zijn altijd waardevol, anders blijven ze niet bestaan en worden ze – zeker in onze tijd – gewoon overboord gegooid. In tradities houden we iets vast wat we waardevol vinden en dan mag het elk jaar hetzelfde zijn. Een beetje variatie mag wel maar niet te veel, want anders verdwijnt wat wij daarin essentieel vinden.
Eigenlijk zijn tradities uitingen van iets heel raars, omdat je er op zo veel manieren mee om kunt gaan. In veel gevallen worden ze heilig verklaard en mag je er niets meer aan veranderen. Dan worden ze star, onaantrekkelijk en levenloos, en in veel gevallen zelfs machtsbolwerken. Dat gebeurt niet alleen in religieuze kringen maar overal in de cultuur en de maatschappij. En waarom zou je vasthouden aan bestaande maar inmiddels al lang achterhaalde tradities? Het andere uiterste – is dat er als reactie hierop tegen alle tradities wordt aangeschopt en ze bij voorbaat overboord worden gegooid. Veranderen om te veranderen noem ik dat en dat schiet ook niet op, omdat je er inhoudelijk geen stap verder mee komt. Hooguit gaan voor- en tegenstanders met elkaar op de vuist, wordt er een weg geblokkeerd om demonstranten tegen te houden, ga je witte, blauwe en paarse pieten in het Sinterklaasfeest introduceren en komt het denken over de traditie op gang. Dat is al heel wat, maar het eigenlijke feest heeft wel een zwart randje gekregen.
Is er een tussenweg, een andere benadering van tradities? Best wel! Waarom zingen we hier elk jaar weer de bekende oude kerstliedjes, wat is er zo waardevol aan dat we niet willen verliezen. In het Nieuwe Liedboek zijn er ook gewoon een aantal uit verdwenen en er zijn ook een heleboel nieuwe, hoog liturgische, moeilijk te volgen en haast onzingbare liederen aan toegevoegd. Stel je voor dat volgend jaar de kerstnachtdienst hier gevuld wordt met dit soort onbekende liederen, heb je dan nog dezelfde beleving? Dat het volgend jaar anders zal zijn is duidelijk, maar hoe houd je dan vast wat waardevol is, terwijl je het nieuwe, de verandering niet wilt schuwen? Ik denk door de tradities met liefde te vullen.
Tradities zijn niet meer dan sjablonen, patronen waarmee je vorm geeft aan essenties, aan dingen die je waardevol vindt. Niet meer en niet minder. Dat betekent dat geen enkele traditie heilig is vanuit zichzelf, heilig dat wil zeggen onveranderlijk, onaantastbaar, oppermachtig en ga zo maar door. Je kunt tradities wel heilig maken en dan heeft heilig een heel andere betekenis. En die betekenis gaat in de richting van helend, verbindend, liefdevol. Dan mogen tradities in de loop der tijd veranderen zonder de essenties ervan te verliezen. Hetzelfde geldt trouwens voor alle zogenaamde ‘heilige huisjes’, die op het moment onder druk staan: het huwelijk, gender identiteit, het instituut kerk, de politiek, noaberschap, enzovoort en zo verder. Als de diepere waarden eruit worden gejaagd, dan blijft er slechts een lege betekenisloze huls over die je maar beter overboord kunt gooien. Als je de diepere waarden die er van oudsher mee zijn verbonden weer met liefde gaat activeren, dan wordt het in al die huisjes goed toeven. Je gaat verbouwen, aanbouwen, verbeteren en het wordt steeds mooier. Maar vergeet nooit waar het allemaal om begon, houdt de oorspronkelijke essentie in ere – het goede leven voor jou en mij in verbinding met een groter geheel dan alleen onszelf.

3) Hartsverbinding
En dat is precies waarom de kerstnachtdienst met jullie als mijn kerstnachtgemeente elk jaar weer zo’n bijzondere plek had en heeft in mijn hart. Ver voorbij de vaste patronen en niet gevangen in de gesloten systemen van onveranderlijke kerkelijke tradities hebben we hier toch met elkaar de liefde van God voelen stromen. In de oude bekende kerstliederen, in de gebeden, in de stilte werden we door die liefdevolle energie met elkaar verbonden, in denken, geloven en handelen geïnspireerd en gestimuleerd, in ons bestaan bevestigd. Daarom, zou ik zeggen, blijf dat doen. Blijf je ‘huisjes’ met liefde vullen. Laat de liefdevolle energie, die het Kerstkind zo dichtbij brengt, stromen in je hart en laat je erdoor verbinden met jezelf, met de ander, met de Allerhoogste God van alle hemelen en ook de aarde. Laat je zegenen door de diepste lagen van onze tradities, want die houden ze waardevol en de moeite van het in stand houden waard. En laat je dan maar gewoon verwonderen door wat er op die manier allemaal gaat gebeuren op de weg van de vrede. Echt gaaf, dat kan ik je uit eigen ervaring verzekeren.
Nou, dat was het dan. Het ga jullie goed. Fijne Kerst allemaal en een Gelukkig 2018. En dat zeg ik dit keer met een lach en ook wel wat tranen. Amen

Geloofsbelijdenis
Wanneer ik tot Uw kribbe nader, kom ik dan binnen bij U, of komt Gij binnen bij mij?
Wanneer ik tot Uw kribbe nader, breng ik dan geschenken mee, of is het juist andersom?
Wanneer ik tot Uw kribbe nader, blijf ik dan maar even, om U te laten rusten, of ga ik juist weer uitgerust op pad?
Wanneer ik tot Uw kribbe nader, weet ik wat U te wachten staat, weet Gij wat mij te wachten staat.
Wanneer ik van Uw kribbe wegga, achterwaarts, om U nog lang te zien, laat ik de staldeur op een kier staan.
Een streep verblindend licht vanaf Uw kribbe markeert de weg waarop mijn voeten gaan. Een pad van vertrouwen. Een weg van vrede in leven en sterven.

Zegen
Na het stille gebed, is voor mij het geven van de zegen het belangrijkste hoogtepunt van elke kerkdienst. Maar ik geef de zegen natuurlijk helemaal niet. De zegen roept de liefde van God op uit z’n onuitputtelijke bron om zich te voegen bij de liefde die ons hier met elkaar verbindt, zodat we allemaal naar een hoger plan worden getild. We beantwoorden de zegen met het Taizélied Ubi caritas en dat betekent waar ‘vriendschap is en liefde daar is God.’ Neem die liefde van hier mee de wereld in en strooi die rond waar je maar kunt, want dan pas gaat ie ook echt werken niet eerder. Weet je daarbij gezegend want:
De warme nabijheid van God onze Vader, de rustige liefde van Jezus Christus onze Heer en de actieve kleur- en luisterrijke gemeenschap met de Heilige Geest is en blijft met ons allemaal.
Lied : Ubi caritas (3x)

Bijbellezing:
Lucas 2, 1-20