Leven in liefde

2 mei 2021

Thema: over de – universele – liefde van God

Bijbellezingen: Micha 4, 1-5; Johannes 21,15-24 

Overdenking

De liefde

‘Simon zoon van Johannes heb je mij lief? Ja Heer u weet dat ik van u houd.’ In het gesprek dat Jezus na zijn opstanding uit de dood met Simon Petrus voert wordt tot drie keer toe dezelfde vraag gesteld, een bevestigende antwoord gegeven en een handelingsrichting aangeduid. Was één keer niet genoeg geweest, wat gebeurt hier eigenlijk allemaal? Nou, heel veel, liefde is wel een zeer veel omvattend begrip. Maar om daar achter te komen moeten we even in de Griekse tekst duiken en in de woorden die daar gebruikt worden als het om liefde gaat en de gevolgen daarvan voor het gewone dagelijkse leven.

In het Grieks heb je verschillende woorden die het begrip liefde beschrijven en elk woord beschrijft weer een ander aspect ervan. Eerst heb je het woord eros en daar gaat het om de seksuele verbinding van de man-vrouw liefde. Dat is in onze tekst niet aan de orde. Dan heb je het woord philia waarmee de Grieken de vriendschappelijke verbinding tussen mensen aanduidden. Het woordenboek heeft vijf pagina’s nodig om alle mogelijke betekenissen ervan te beschrijven, het wordt gebruikt voor zo’n beetje alles wat een mens dierbaar kan zijn. Woorden die van philia zijn afgeleid zijn bijvoorbeeld: philadelphia (broeder- / zusterliefde in Amerika is er zelfs een stad naar vernoemd), filantroop (liefdadigheid). Tenslotte is er  het woord agapè dat meer in de richting van de Hebreeuwse, holistische manier van liefhebben gaat. Gods liefdevolle energie stroomt ermee in de harten van de mensen, waarmee ze goede betrekkingen onderhouden met de familie, de buren, de dorpsgenoten en iedereen die ze in het gemeenschapsleven tegen komen. En met die instelling kunnen ze ook nog volop van een gezegend huwelijksleven genieten. Kortom, het goede leven voor lichaam, ziel en geest, waar de gemeenschap op kleine en grotere schaal wel bij vaart.

In onze Bijbeltekst worden alleen de woorden agapè en philia gebruikt. Was het woord philia wijd en zijd bekend in het Grieks waarin de Evangeliën zijn geschreven, het woord agapè was dat totaal niet. En dat is eigenlijk heel logisch want dat woord beschrijft op de meer Hebreeuwse manier van het Oude Testament de liefde van de Allerhoogste God van de hemelen en aarde, die in de harten van de mensen werkt en het leven goed maakt. En daar waren de Grieken veel minder mee bekend. Agapè is een soort alles omvattende liefde, waarmee het leven goed is, waarmee het visioen van Micha is gevuld, waarmee iedereen in vrede zal zitten onder zijn wijnrank en zijn vijgenboom en door niemand wordt opgeschrikt. Agapè is dan ook een nieuw Grieks woord, waarmee de Hebreeuwse – vooral holistische – beleving van de liefde wordt aangeduid. Dat werd in de eerste Christengemeenten in praktijk gebracht en burgerde zodoende ook meer en meer in. Het Griekse woord philia heeft in het Grieks oudere wortels dan het woord agapè en heeft dus ook veel meer betekenissen. Maar al die betekenissen gaan niet uit boven wat mensen zelf daarbij bedacht hebben. De Allerhoogste en zijn liefdevolle mysterieuze energie horen daar in ieder geval niet bij. Daarvoor moest het nieuwe Griekse woord agapè gaan zorgen – geïntroduceerd door de eerste Christengemeenten en nog steeds populair in hedendaagse Evangelische kringen.

Jezus en Petrus

Laten we nu eens kijken hoe het gesprek tussen Jezus en Simon Petrus precies verloopt. ‘Simon zoon van Johannes heb je mij lief, meer dan de anderen hier?’ Jezus gebruikt in zijn eerste vraag aan Petrus het werkwoord agapao en daarin spreekt dus de Hebreeuwse beleving van het zelfstandig naamwoord agapè – de alomvattende liefde die God in de harten van mensen legt – een stevig woordje mee. Petrus antwoordt met ‘Ja Heer u weet dat ik van u houd’ maar hij gebruikt het werkwoord phileo, dat dus een heel andere inhoud heeft en naar een heel ander soort liefde verwijst – naar de philia, de vriendschap tussen mensen. Logisch dat Jezus nog een keer moet vragen want ze hebben het allebei over iets anders – Jezus over de liefde van God en Petrus over de vriendschap van mensen. Maar als jij vriendschap voor mij voelt Simon, weid dan mijn lammeren. Hier wordt een Grieks werkwoord gebruikt, dat voeden betekent, geef ze te eten. Dat is ook precies wat er – naast het vieren van de eucharistie, het heilig avondmaal – in de eerste Christengemeenten gebeurde bij de zogenaamde agapè maaltijden. Iedereen nam mee wat men missen kon en deelde dat met de anderen. De maaltijd werd begonnen met een intens gebed, zodat de liefde van de Allerhoogste kon gaan stromen en dat deed ze. De slaaf zat aan naast de prefect, de slavin naast haar meesteres en ze hadden het goed samen. Zo goed dat er een hele Jezus beweging ging ontstaan en we zelfs nu nog van die liefde doordrongen zijn en ons leven er mee mogen laten vullen.

In de tweede vraag: ‘Simon zoon van Johannes heb je mij lief?’ gebruikt Jezus weer het werkwoord agapao en antwoordt Petrus weer ‘Ja Heer u weet dat ik van u houd’ en ook hij gebruikt opnieuw het werkwoord phileo. Okay, nog steeds zitten ze niet op één lijn, gebruiken nog niet hetzelfde werkwoord, maar het is net of Jezus nu iets verder kijkt in de toekomst. Hoed mijn schapen, zegt hij nu. De lammeren moeten niet alleen gevoed worden, de hele kudde zal geleid, gehoed, door de liefde van God gedragen moeten worden. En Jezus wijst nu door het werkwoord agapao te gebruiken op de totale zorg voor de kudde, de gemeente van Christus. En dat is wat er na de eerste eeuw in de geschiedenis van de gemeente van Christus gebeurde. De Christelijke kerk groeide en de kerkvaders gingen een dijk van een organisatie neerzetten waarin alles werd geregeld en zij baseerden zich op de rots, de petra, die Simon Petrus als fundament van de gemeente van Christus al had neergelegd. Maar zover is het in dit gesprek nog niet.

Voor de derde keer vraagt Jezus aan Petrus: ‘Simon zoon van Johannes houd je van me?’  Let op Jezus vraagt niet ‘heb je mij lief?’ met het werkwoord agapao, maar ‘houd je van me?’ met het werkwoord phileo. Je leest er zo over heen, zo onbelangrijk lijkt het. Maar hier vindt een wending plaats van jewelste, bijna niet te bevatten. Is de liefde van de Allerhoogste ineens niet meer belangrijk voor Jezus in zijn nieuwe gedaante nadat hij is opgestaan uit de dood? Hij stapt immers van de agapè met z’n Hebreeuwse beleving af, past zich bij Petrus aan en spreekt nu in termen van de Griekse philia. Maar door af te zien van de term agapè vertrouwt Jezus er volgens mij nu volledig op, dat juist die alles omvattende liefde van de Allerhoogste God – die immers veel verder gaat dan taalspelletjes – eerst tussen Jezus en Petrus en daarna in de gemeente van Christus als geheel zal gaan stromen. En daar zal ze het goede leven gaan bewerkstelligen, zoals de profeet Micha het beschrijft in zijn prachtige visioen. En ja de liefdevolle energie van de Eeuwige moet de wereld in en dat zal gaan via de toenmalige wereldtaal. En dat was het Grieks en niet het Hebreeuws. Weid mijn schapen Petrus, voed de mensheid met de liefde van God. 

Jezus en wij

In feite wordt in het gesprek van Jezus met Petrus een programma zichtbaar van 2000 jaar Christendom, waardoor ook wij nog steeds in het Christelijk geloof een fantastische kracht- en inspiratiebron tot onze beschikking hebben. Maar het belangrijkste van dit alles is toch wel, lijkt me, dat we met elkaar het goede leven leren leven, de ander net zo hoog achten als onszelf, met echte aandacht voor elkaar door het leven gaan. En dat we ons daarbij laten voeden met de liefde van God – weid mijn schapen, zegt Jezus tenslotte tegen Petrus, voed de mensheid met de liefde van God, dat is alles wat ze nu nog nodig hebben. Dan gaat de agapè met z’n Hebreeuwse karakter vanzelf stromen in de Griekse philia. Hier krijgt Jezus voor mij kosmische trekken. Hij overstijgt z’n Joodse wortels en laat ze werken in een heel nieuwe omgeving. En zo trekt de liefde van de Allerhoogste de hele wereld in. Toen en nu nog steeds. Ik vind dat toch wel heel bijzonder.

Het is natuurlijk prachtig om te zien hoe de evangelist Johannes dit gesprek tussen Jezus en Simon Petrus zo zorgvuldig heeft gecomponeerd, er prachtig mee aansluit bij de profeet Micha en er ook nog een heel mooi toekomstperspectief mee schetst. Maar hoe waar is dit toekomstbeeld? Kun je het nog op een geloofwaardige manier overeind houden in de derde coronagolf en alle andere crisissen die er nog aan komen? Wij maken op dit moment de meest bizarre uitbarstingen mee van verwarring, egoïsme, gewelddadigheid, negativiteit in het nieuws en de media, kortom van een wel heel duistere energie die meer dan ooit in onze wereld rond raast. Ik heb zes jaar geleden ook over de lezingen van vanmorgen gepreekt en het nog eens nagelezen om inspiratie op te doen voor vandaag. Ik was verbaasd dat wat ik toen heb gezegd nog steeds recht overeind staat, alleen op een veel heftiger manier dan toen. De liefde van God is ver te zoeken, de liefde voor de ander eveneens, negativiteit en angst regeren, eigenbelang en niet het samen opgaan in de stroom van liefdevolle energie bepalen wereldwijd de scenario’s. Gelukkig zijn er ook uitzonderingen, maar toch hoor ik je denken: ‘het goede leven, ja, ja, het zal wel’. Ze lijkt in deze crisistijd verder weg dan ooit.

En toch vind ik dat we meer dan ooit nu moeten gaan voor het goede leven zoals de Bijbelteksten ons dat vanmorgen voorspiegelen. En wat mij daarbij, ondanks alle twijfels, echt helpt is de liefde van God zelf te ervaren en om te zetten in echte aandacht bij alles wat je doet. Geen stress, maar innerlijke rust en de tijd nemen voor echte aandacht. Je denkt misschien dat je dan veel minder doet, maar wat je doet is veel duurzamer en dient de ander echt. En als je daardoor aan een aantal dingen niet toekomt, vertrouw er dan maar op dat die door anderen misschien wel beter zullen worden gedaan dan door jou. Dat we met intense liefdevolle aandacht voor elkaar en in oprechte liefdevolle gemeenschap samen het goede leven delen, dat is agapè. Dat is de liefde van God handen en voeten geven in het hier en nu. Mooi en heel bijzonder. En ik weet één ding heel zeker, dat is waar de wereld van nu meer dan ooit behoefte aan heeft. Het is geloof ik de belangrijkste opdracht van de gemeente van Christus nu. Nou, veel plezier er mee zou ik zeggen! Amen

Voorbeden

Lieve God,

Dank voor Uw universele liefde voor heel Uw schepping, de agapè-liefde die U ons op allerlei manieren steeds weer laat ervaren. Dank U wel dat we ons geborgen mogen weten in die liefde en niet alleen wij, maar al Uw schepselen, op aarde en daarbuiten. Ook al blijft heel veel voor ons verborgen in het donker van de onwetendheid en begrijpen we maar heel weinig van alles dat er gebeurt, zijn we verbijsterd door wat ons nu weer via de media wordt voorgeschoteld, wat is het fijn dat het licht van Uw Goddelijke liefde sterker is dan al het duistere kwaad. En dat we juist in de oprechte gemeenschap met elkaar ook dat steeds weer zo mogen ervaren. Dank voor de innerlijke rust en vrede waarmee U ons steeds weer voedt, zodat wij tijd en ruimte krijgen om het goede leven met elkaar te gaan delen. 

Wees met een ieder van ons voor wie het leven in coronatijd zo vol met vraagtekens zit, moeilijk is, soms zelfs niet om uit te houden. U kent ons beter dan wij onszelf kennen. Wees daarom met ons als wij stil worden voor U en met U willen delen wat ons bezig houdt. En als wij de woorden niet vinden, laat dan de stilte het woord voeren en vrede geven in ons onrustig hart. 

Stil gebed

Onze Vader