23 februari 2020

Thema: 

De Bijbel in de nieuwe tijd

Bijbellezingen:

Deuteronomium 30, 15-20

Mattheüs 5, 17-26

 

Overdenking

1) Over open en gesloten systemen

Open en gesloten systemen. De Hebreeuwse manier van kijken naar de werkelijkheid van het Oude Testament is een heel open manier van kijken en begrijpen. De Griekse manier van kijken naar de werkelijkheid in het Nieuwe Testament daarentegen gaat veel meer uit van gesloten systemen. En die laatste manier van kijken is de basis geworden van de Westerse lees Christelijke cultuur. Open en gesloten systemen. Ik heb het er wel vaker over en ik vind het nog steeds belangrijk om er bij stil te staan, zeker als je nadenkt over de wet en de verhouding van wet, straf, verzoening, vergeving en genade, waar de lezingen van vanmorgen ons toe uitnodigen.

2) De taal van de Torah

Het Hebreeuws kent maar twee werkwoordstijden: de verleden tijd, die loopt door in het heden en de toekomende tijd en die begint in het heden. Voor de tegenwoordige tijd is er geen enkele grammaticale vorm beschikbaar. Verleden, heden en toekomst vormen een eenheid en daar is veel voor te zeggen. Je kunt ze namelijk niet van elkaar scheiden als gesloten systemen waar je macht of controle over hebt. Waar het om gaat is om op een goede manier in de tijd te zijn, in het heden mee te bewegen met de tijd, to be in the flow, en dan heb je niet alles meer rationeel onder controle maar spreekt het mysterie, geloof, vertrouwen een woordje mee. In die beweging stroomt de liefde van God en als je mee gaat in die beweging  dan gaat die liefde ook in jou stromen en dat geef je dan weer door aan iedereen met wie je omgaat, werkt, leeft.

De goede manier om in de tijd te zijn, daar gaat de wet over, de Torah. En het kennen van de Torah is het allerbelangrijkste in de Hebreeuws Joodse beleving, het Joodse denken, handelen en geloven. En zo kom je als vanzelf op het Hebreeuwse woordje jada, het werkwoord dat kennen betekent. Ook daar, zoals overal in het Hebreeuwse denken van het Oude Testament, is de eenheidservaring doorslaggevend. We kennen namelijk niet alleen met ons hoofd, maar ook met ons hart en zelfs met onze buik. Zo wordt jada gebruikt voor het kennen van teksten en allerlei Bijbelinterpretaties door rabbi’s en Schriftgeleerden, maar ook voor de vreugde die je kunt ervaren bij de schoonheid van de wet en het goede leven waartoe zij oproept en jada betekent zelfs ook seksuele gemeenschap, het oude ‘bekennen’ van de Statenvertaling. Ook hier dus geen gesloten systemen waar je rationeel controle over kunt uitoefenen maar een kennen dat altijd voorlopig blijft, veel meer inhoudt dan we met ons verstand kunnen bedenken en dan ook altijd wordt aangevuld met genade geloof, mysterie, oervertrouwen, God. De genade zit als het ware in de wet ingebakken en is daar niet los van te maken. De keus waar we voor staan: gaan we voor Gods genade die werkt in de geest van de wet als open systeem of gaan we voor de gesloten systemen waarin we met onze eigen regeltjes macht gaan uitoefenen en waaruit zodoende andersdenkenden en de geest van Gods liefde wordt verdreven. 

3) De wet: leidraad voor het goede leven

Jezus zegt: ‘Denk niet dat ik gekomen ben om de Wet of de Profeten af te schaffen, maar om ze tot vervulling te brengen. Ik verzeker jullie: zo lang de hemel en de aarde bestaan, blijft elke jota, elke tittel in de wet van kracht totdat alles gebeurd zal zijn.’ En deze gedachtegang is vanuit de Joodse beleving volkomen begrijpelijk. De wet en de genade zijn geen twee gescheiden systemen, waarvan je er één zomaar kunt afschaffen of overboord gooien. Ze vormen met z’n tweeën één geheel. In de Joodse beleving is ‘gedenken’ niet het afsluiten van het verleden (‘zo is dat spijtig genoeg toen gegaan’) en alibi denken (‘tja, zo gaan die dingen nu eenmaal’), maar houdt juist direct verband met de toekomst (‘dat nooit weer, we gaan het vanaf nu anders doen’). Verleden, heden en toekomst vormen immers één geheel! En zo blijft ook de wet uit een ver verleden van kracht tot in de verste toekomst en begeleidt ze genadig onze weg door het leven, door de tijd. En het leren kennen van die wet doen we met ons hele bewustzijn: hoofd, hart en buik, zodat de liefdevolle energie van Gods Geest door ons hele wezen zal stromen waardoor het leven pas echt goed wordt.

Anders gezegd: als je de ander en met name de rechtelozen, de outcasts, zij die er niet bij horen echt serieus neemt, dan word je je bewust van de mensonterende liefdeloosheid van elk gesloten systeem dat juist die mensen genadeloos buitensluit en van de fouten die je zelf ook in dat soort systemen maakt. Dan ga je je open stellen voor de genade en de vergeving die je vanuit het mysterie  van Gods liefde worden aangereikt en ga je juist echt iets veranderen in het heden waardoor de toekomst er anders uit gaat zien. Altijd voorlopig, nooit perfect, maar wel in verbinding met de ander, met God. De wet, de Torah, het belangrijkste woord van God verandert dan van een onderdrukkend gesloten systeem in een wel heel bijzondere leidraad voor een goed leven, een leidraad waarin de genade werkt tot in de diepste en donkerste krochten van onze ziel en tot aan de einden der aarde, een leidraad die het waard is om te leren kennen met hoofd, hart en buik.

4) Nieuwetijdsbeleving: open structuren met ruimte voor de a/Ander

De gesloten systemen van het Westerse denken storten steeds meer en in steeds rapper tempo in. Dat resulteert niet alleen maar in chaos, nepnieuws, toenemende gevoelens van onzekerheid, onveiligheid en angst. Nee, we nemen ook steeds minder genoegen met het beperkte kennen van ons hoofd en daardoor openen we ons voor een andersoortig kennen met hart en buik. Participatie maatschappij, verbinding, open structuren, de mysteries in de wetenschap, menselijkheid, liefde je hoort steeds meer geluiden die deze richting opgaan. Voor mij betekent dat, dat de oude gesloten systemen open gaan en we op een nieuwe – op een bijna Hebreeuwse – manier van kijken naar de werkelijkheid van het Oude Testament nu nieuwe grond onder onze voeten krijgen. Die oude patronen zijn daarmee niet weg of waardeloos geworden, nee ze worden op een nieuwe manier gevuld. En dat is mooi.

Zo kun je ook naar de gemeente kijken. Een geloofsgemeenschap met een open structuur, waarin de a/Ander belangrijk is, waar met hoofd, hart en buik wordt geleerd, gekend, begrepen, waar verleden, heden en toekomst een eenheid vormen, waarin  de liefdevolle wil van God een leidraad is voor het goede leven in de tijd, kortom een gemeenschap waar de wet als genade wordt ervaren. Want: ‘Ik verzeker jullie: zo lang de hemel en de aarde bestaan, blijft elke jota, elke tittel in de wet van kracht totdat alles gebeurd zal zijn.’ En als er één ding duidelijk is in het Evangelie, dan is het dat schijnheiligheid er geen bestaansrecht heeft. Als je gaat offeren, aan je religieuze plichten gaat voldoen, zo zegt Jezus, en je herinnert je dat je onenigheid hebt met wie dan ook, vergeet dan maar al die verplichtingen en maak het eerst goed met die ander met wie je in de clinch ligt. Vergeving en verzoening, daar gaat het immers om in Torah en Evangelie. Je krijgt het niet alleen zelf als je gezondigd hebt en tot inkeer komt, maar je geeft het ook aan de ander die je onrecht heeft aangedaan, zodat je samen met een schone lei opnieuw  kunt beginnen. ‘Uw koninkrijk kome’ bidden we in elke kerkdienst samen en hardop. Nou dit is de manier waarop dat gebeurt. Het kan alleen als Gods liefde door ons mensen heen gaat stromen en ons met elkaar verenigt, herenigt en verbindt. Dan wordt het aardse leven goed, omdat de hemel mij begroet. In leven en in sterven, vóór en voorbij de grenzen van de tijd, in de tijd, in het hier en nu. Amen.

Voorbeden

Lieve God,

Dank, dat we Uw genade mogen ervaren in de wet. Dank U wel, dat U ons vanmorgen weer laat weten, dat Uw wet, al Uw inzettingen en verordeningen zoals die worden verwoord in het Oude Testament, geen onderdrukkend systeem is dat mensen alleen maar straft en buitensluit, maar dat het juist een leidraad vormt voor het goede leven met elkaar en met U. Dat de onopgeloste zaken in de donkerste uithoeken van onze ziel aan het licht mogen komen door de louterende werking van de wet en dat er dan vergeving is, heling, genade voor de toekomst, waardoor er echt wat gaat veranderen ten goede. Persoonlijk en in ons leven in de gemeenschap van gezin, werk, kerk enzovoort. Lieve God dank U wel voor dit prachtige toekomstperspectief.

Wees daarom ook met een ieder van ons voor wie het leven moeilijk, zwaar of verwarrend is. Geef licht in onze duisternis, laat Uw warme glimlach stralen in ons hart. Maak ons bewust van Uw liefde bij ziekte, rouw, psychische nood, verdriet en alle andere moeilijke kanten van het leven. We leggen ze in stilte voor U neer. En als we geen woorden vinden, laat dan de stilte de taal zijn waarmee U spreekt in ons hart. Spreek Heer want Uw gemeente hoort.

Stil gebed

Onze Vader