Paradise Lost?

5 maart 2017

Thema: het paradijs als leerschool

Overdenking
Paradise Lost
Afgelopen twee weken was ik in de VS bij mijn vrienden Tom en Merle Marie Troeger. Tom heeft hier ook wel eens gepreekt en hij is nu gepensioneerd als docent homiletiek zeg maar preken. Ze wonen in een mooie wijk met allemaal pensionados, vlakbij een groot bejaardentehuis. Merle Marie geeft daar regelmatig Bijbelstudies over de lezingen die op het rooster staan voor de komende zondag. En afgelopen dinsdag ging het over – jawel – Genesis 2 en 3 en Mattheus 4, dezelfde lezingen dus die wij ook op het rooster hebben. Mooi is dat hè, als je het oecumenisch leesrooster volgt – gebaseerd op het katholieke lectionarium – dan concentreer je je dus als gemeente van Christus wereldwijd op dezelfde Bijbelteksten. Dat gaf voor mij wel een gevoel van verbondenheid.
Goed, afgelopen dinsdag ging het dus over de zondeval en de verzoeking van Jezus in de woestijn. Merle Marie had een paar passages meegenomen uit het gedicht Paradise Lost van de 17^e eeuwse Engelse dichter John Milton. Het oud Engels is wat lastig te lezen, maar Merle las het op een heel heldere manier voor, zodat het voor ons allemaal goed te volgen was. De oudjes – waar ik mezelf dus zo langzamerhand ook bij mag gaan rekenen – hingen aan haar lippen. Paradise Lost is een wat je noemt episch gedicht, een lang verhaal in dichtvorm over de zondeval en dat God Adam en Eva uit de Hof van Eden – het paradijs dus – wegstuurt. En in Merle’s passages kwamen een paar opmerkelijke dingen aan de orde.
Milton voert de aartsengel Michael op als een soort van tolk / boodschapper tussen God en de eerste mensen Adam en Eva. De engel is heel vriendelijk voor hen, eigenlijk helpt hij hen om de eerste stappen te zetten buiten het paradijs. Hij zegt tegen Adam, jij weet dat hemel en aarde de Heer toebehoren, niet alleen deze buitengewoon mooie maar ook zeer beperkte hof. Hij vult de hele aarde met Zijn warme alomtegenwoordigheid, het land, de zee, de lucht en alles wat daar leeft. Dat heeft Hij allemaal aan jullie gegeven om er van en mee te leven. En weet je, waar je ook gaat of staat de Heer zal er zijn om jullie met zijn liefde en vaderlijke zorg te omringen. En Adam antwoordt de engel: ik weet nu dat God al het kwaad met liefde overwint, het kleine en het zwakke voor Hem sterker is dan de opgeblazen hoogmoed over wat de wereld zo groots en wijs acht, ja dat Hij zelfs de dood tot een poort van het leven maakt. Daarom, zegt de engel tegen Adam, trek de wijde wereld in met deze wijsheid en voeg daar daden aan toe die er mee overeenstemmen, en geduld, en zelfbeheersing en liefde. En zo zal het paradijs dat je nu verlaat, in je hart voortleven en je nog veel gelukkiger maken dan je nu bent. Eva die tijdens dit gesprek had liggen slapen kreeg in een droom eenzelfde soort boodschap te horen en de belofte dat in hun nageslacht een Verlosser geboren zou worden die al het kwaad dat in de wereld was geslopen met liefde gaat overwinnen. Daarna leidt aartsengel Michael Adam en Eva naar de uitgang van de hof, verdwijnt dan zomaar, en zetten de eerste mensen hun eerste aarzelende stappen in de wereld.
Wat vinden jullie van deze lezing van het verhaal over de zondeval? vroeg Merle Marie. Iemand uit de groep, een oude mevrouw zei: So afterall it’s not all gloom and doom. Ofwel, niet alles is kommer en kwel dus, of hel en verdoemenis. Voor haar een nieuwe gedachte en een belangrijke conclusie. En ik dacht je bent nooit te oud om te leren. Op deze manier had ik het zelf ook eigenlijk nooit zo bekeken. Ik vind Miltons versie van de zondeval prachtig en hoopgevend. Het paradijs is niet echt verloren, we dragen haar allemaal met ons mee in ons hart.

Paradise gained
De slang, zegt mijn leermeester Paul Ricoeur als hij het over de symboliek van het kwaad heeft, is het symbool van het kwaad dat al bestond voordat de mens er aan begon. En inderdaad de hele natuur is prachtig maar ook wreed en dat lange tijd voordat de mens ten tonele verscheen. Steeds weer gaat het dan om overleven, van individuele planten en dieren maar ook van de soort als geheel. De erg menselijke gedachte ‘eigen volk eerst’ is een overblijfsel van een wetmatigheid die in de natuur vanzelfsprekend is, maar die de religies in twijfel begonnen te trekken. Zeker het Joodse geloof met z’n nadruk op goed doen voor de weduwe, de wees en de vreemdeling, de mensen dus zonder rechten, de buitengeslotenen, zij die niet tot een beschermend systeem behoorden. Deze werkelijkheid moeten Adam en Eva dus nu gaan betreden met als enige zekerheid dat de Allerhoogste in hun lijden aan deze wereld met hen zal zijn, hen zal voeden en beschermen wat er ook maar gebeurt. En in wezen is wat Jezus tegen Satan zegt als hij door hem wordt verzocht in de woestijn precies hetzelfde wat Michael tegen Adam zegt: ga weg Satan, want er staat geschreven: aanbid de Heer Uw God, vereer alleen Hem. Als je dat doet zal alles wat je nodig hebt je worden gegeven.
In feite kun je hof van Eden en wat daarna gebeurt dus zien als een soort leerschool hoe te leven en te overleven in een werkelijkheid die bedreigend en onzeker is. Adam en Eva hebben gegeten van de boom van de kennis van goed en kwaad en ze hebben daarmee geleerd dat beide kanten in de wereld bestaan. Ook hebben ze geleerd, dat als ze blijven vertrouwen op de Allerhoogste die alles heeft gemaakt en in stand houdt, zelfs de dood niet onoverkomelijk is maar een poort naar een nieuw leven. Met die wijsheid trekken ze de wereld in, als het ware om het paradijs dat in hun hart voortleeft de wereld in te brengen. En Jezus maakt een zelfde beweging door de liefde van God beschikbaar te maken voor alle mensen – niet alleen het eigen volk – en hen door middel van die liefde instaat te stellen om een goed leven te leiden, met geduld, zelfbeheersing en liefde zorg dragen voor de weduwe, de wees en de vreemdeling.

Hope for the future
Dat hieraan op het moment op alle fronten wordt getwijfeld is duidelijk. ‘Eigen volk eerst’ is een leuze die niet alleen Trump hanteert, ze steekt overal de kop op tegenwoordig. Een volstrekt natuurlijke wetmatigheid dus als de eigen identiteit op het spel staat. In Amerika zitten ze op het moment danig met de uitspraken van Trump in hun maag, niet alleen de Democraten, maar ook de Republikeinen en dat is ook wel weer hoopvol. Eigenlijk is de hele westerse wereld en de door haar gekolonialiseerde wereld aan het worstelen om boven de natuurlijke wetmatigheden van ‘eigen volk eerst’ uit te stijgen. Dat gaat de laatste tijd best wel goed, maar er gaat natuurlijk ook een hoop fout. En ik denk dat de mensheid bestemd is voor een hoger doel dan de puur natuurlijke wetmatigheden, een grensoverschrijdende verbinding tussen alle mensen, zorg voor de rechtelozen, gelijkwaardigheid van man en vrouw en ga zo maar door. Misschien is alle strijd in de politieke arena en in het onderbuik-gevoel van zoveel mensen wereldwijd op het moment ook wel een soort van leerschool. Het leerproces waarin we ontdekken, dat als we blijven vertrouwen op de Allerhoogste die alles heeft geschapen en in stand houdt we een nieuwe staat van bewustzijn gaan ontvangen waarin het kwaad met liefde wordt opgelost. Zei Paulus niet in Romeinen 5, 20 – ook een lezing die bij deze zondag hoort trouwens – dat waar de zonde en het kwaad toenemen de genade nog veel meer toeneemt? Ook hij zet dus – net als Jezus – de beweging die de eerste mens hielp om de wereld in trekken gewoon voort. Is dat niet een mooie gedachte?
Goed, we richten dus het oog op de toekomst – als gemeente van Christus en ook persoonlijk – in het volste vertrouwen dat we alles zullen leren wat nodig is om in plaats van alles te reduceren tot onze eigen denkbeelden te gaan leven met liefde die de Heer zelf in ons hart heeft gelegd. De liefde die mens en dier en plant recht doet en verder helpt als het leven moeilijk is. Ik ben een paar keer op woensdag mee geweest met Tom naar de soup kitchen, waar dagelijks een heel leger vrijwilligers bezig is om de allerarmsten van de stad van gezond en goed voedsel te voorzien. Het is hartverwarmend wat je dan meemaakt. Alle grenzen vallen weg en je hebt het goed samen. Oh ja, er is hoop voor de toekomst. Echt wel.

Voorbeden
Lieve God,
Wij danken U voor Uw Woord en voor de hoop op een goed en liefdevol leven, die daarin wordt gekoesterd, vastgehouden en doorgegeven aan ons mensen. Al zoveel generaties lang. Dank dat U ons voedt met oervertrouwen, dat ons de moed en de kracht geeft om te blijven geloven dat U Uw beloftes waar maakt en ook om ons eigen dagelijks leven daar naar in te richten. Fijn Heer dat we op deze manier met een positieve instelling in het leven kunnen staan en dat weer delen met iedereen die het maar wil ontvangen. Als gemeente van Christus hier in Gasselte maar ook heel persoonlijk.
Wees daarom ook met een ieder van ons voor wie het leven moeilijk is. Zoveel onbeantwoorde vragen, zoveel persoonlijk lijden. U kent ons beter dan wij ons zelf kennen en daarom willen wij stil worden voor U. Hoor ons stille gebed en als wij de woorden niet vinden laat dan de stilte de boodschapper zijn van Uw liefde die gaat stralen in ons hart en die het leven goed maakt.
Stil gebed
Onze Vader.

Bijbellezingen:
Genesis 2, 15-25 (2^e scheppingsverhaal) en 3, 22-24 (Paradise lost)
Mattheüs 4, 1-11 (Jezus verzoeking in de woestijn)