TEDtalks en levenskunst

Over Sir Ken Robinson’s TEDtalk: ‘Do schools kill creativity?’

Retoriek en levenskunst
Op 30 juni had Sandra van Kolfschoten in het prachtige Filmhuis in Oosterbeek weer een TEDtalk avond georganiseerd. Dit keer was het de bedoeling dat een viertal sprekers een TEDtalk uitkozen op het thema levenskunst en daarbij met het publiek zouden delen wat voor hen levenskunst is en hoe deze TEDtalk dat voor hen duidelijk maakt. Voor mij is retoriek, het spreken in het openbaar, een levenskunst en dat heb ik geprobeerd duidelijk te maken met het heel bekende verhaal van Sir Ken Robinson ‘Do schools kill creativity?’.
Levenskunst begint bij mij als ik in mijn studeerkamer op mijn boomstammetje zit te mediteren en dan gaat het om de metafoor van de ademhaling. Je ademt zo diep mogelijk in, even rust waarin er van alles gebeurt in je wezen en dan adem je weer uit. Even rust en je ademt weer in, rust, uit enzovoort en zo verder. Zo ervaar je, dat je als persoon bent opgenomen in een groter geheel en dat je daar ook een belangrijk onderdeel van bent: je ontvangt, je herkauwt en je geeft in een voortgaand proces dat leven heet.
Zo wil ik de retoriek ook zien. Je ontvangt betekenis uit je bronnen, die je op jouw manier interpreteert. Daar begint het allemaal mee. Je laat dat allemaal een tijdje sudderen en dan ga je nadenken wat je uit die bronnen wilt delen met je publiek. Je formuleert een boodschap, denkt na over je publiek en de mogelijke weerstanden tegen je boodschap. Je bedenkt een advies op korte termijn en een doel op wat langere termijn. Als je zo in vier korte regeltjes je BWAD hebt geformuleerd, dan wordt het al een stuk gemakkelijker om een heldere opzet voor je verhaal te maken – niet meer dan 5 of 6 denkbewegingen, niet meer dan 1 illustratie per denkbeweging. Aan de hand van die opzet kun je je verhaal helemaal van te voren uitschrijven of gewoon ter plekke houden. Zo blijf je dus in contact met je bronnen, jezelf en je publiek en word je door de energie die dan gaat stromen samen naar een hoger plan getild. Dat is voor mij levenskunst. Zo doe ik het zelf elke keer als ik een preek of een ander verhaal moet houden, zo leer ik het mijn cursisten, en zo bekijk ik ook verhalen die door anderen worden gehouden – al is in dat laatste geval wel de volgorde precies omgekeerd: 1) Opzet, 2) BWAD 3) Interpretatie. Zo heb ik ook ook Ken Robinsons verhaal bekeken en ervaren als pure levenskunst.

Sir Ken Robinson: Do schools kill creativity?
1) Opzet
1) Inleiding
* Menselijke creativiteit is heel divers
* We hebben geen idee hoe de toekomst eruit zal zien
* Het onderwijs pretendeert dat wel tegen beter weten in en dat gaat ten koste van de creativiteit van leerlingen en hun geloof in een betere wereld
* Conclusie: creativiteit is net zo belangrijk als geletterdheid

2) Het contraproductieve schoolsysteem
Een absolute voorwaarde voor creativiteit is niet bang te zijn om fouten te maken (zoontje in kerstspel). Het schoolsysteem leert kinderen die angst en helpt zo hun creativiteit om zeep, maakt van geboren vrije kunstenaars bange volgzame burgers (Shakespeare, ‘schoondochter’ Sarah).

3) Het meervoudige inzicht
Ons schoolsysteem (in de westerse cultuur) prefereert het logisch mathematisch inzicht dat (volgens Howard Gardners Frames of Mind) maar één van de vele intelligenties of inzichten is die het menselijk brein huisvest. Het gaat dus voorbij aan belangrijke ruimtelijke, taalkundige, lichamelijke en andere soorten inzicht die in de creativiteit van de hele mens zo’n belangrijke rol spelen (de professor op de dansvloer, het lichaam transportmiddel voor het hoofd). Zo wordt in ons huidige schoolsysteem alleen het hoofd ontwikkeld, waardoor je de mens beter kunt controleren en inpassen in het systeem van de industriële revolutie. Maar dat systeem is inmiddels een gepasseerd station geworden.

4) De hele mens
In onze tijd worden we geconfronteerd met een enorme academische inflatie: titels stellen niks meer voor, hun waarde fluctueert zo dat ze geen enkele garantie meer vormen voor een glanzende carrière. Alleen het hoofd ontwikkelen is dan ook zinloos, we gaan voor de hele mens en al zijn verschillende soorten inzicht, die allemaal even waardevol zijn. Want intelligentie is drievoudig: 1) divers en pluriform 2) dynamisch, schept nieuwe verbindingen en 3) onderscheiden – Julian Lynn, uitzonderlijk danstalent en geen ADHD kind.

5) Conclusie
Laten we gaan voor een nieuw begrip van menselijke ecologie, waarbij we Al Gore’s begrip van ecologie op de mens toepassen en in de menselijke verbeelding alle menselijke capaciteiten en talenten gaan vieren. Waardeer de menselijke creativiteit om z’n rijkdom en het kind als teken van hoop, die daarmee is verbonden. Ofwel ontwikkel het hele kind, zodat het een betere wereld kan gaan creëren dan de wereld die wij voor hen in een te beperkte vorm hebben geperst.

Bespreking
Waardering: Heel heldere en vooral eenvoudige opzet: een structuur met 5 goed doordachte en onderscheiden denkbewegingen, die helder met elkaar samenhangen.
Kritiek: Te veel beelden per denkbeweging die een eigen leven gaan leiden, zeer humoristisch maar ook verwarrend: ze leiden af van de rode lijn van het hele verhaal en daardoor worden ook de overgangen tussen de afzonderlijk denkbewegingen soms wat minder duidelijk.

2) BWAD
Boodschap: help kinderen om hun hele wezen te ontwikkelen, het gaat om hun toekomst
Weerstand: angst voor controleverlies in een totaal onzekere toekomst
Advies: blijf leren door met humor en zelfrelativering naar de oude patronen en jezelf te kijken
Doel: een onderwijssysteem, waarin het gaat om het kind, dat een betere wereld gaat creëren
Bespreking
In Ken Robinsons verhaal komen veel meer zaken aan het licht dan je in eerste instantie zou vermoeden. Je moet dit verhaal dan ook meerdere keren beluisteren om dat er allemaal uit te halen. Het gaat namelijk niet alleen om een heel nieuw onderwijssysteem, maar ook om een heel nieuw mensbeeld, een hele nieuwe cultuur, een veel betere wereld die onze kinderen moeten gaan scheppen. En leraren kunnen hun leerlingen alleen maar daarbij helpen als ze zelf ook leerling willen blijven.

3) Interpretatie
Bij het interpreteren van teksten/bronnen kun je uitgaan van de bron die voor je ligt of van jezelf als lezer. De Franse filosoof Paul Ricoeur probeert op een dialectische manier beide polen in het interpretatieproces bij elkaar te krijgen en wel in de creatieve verbeelding. Voor hem is het zaak om met alle mogelijke middelen de wereld van de tekst te ontdekken en dan daarin je eigen wegen te gaan. En dat is precies wat Sir Ken Robinson doet.
Bespreking
Robinson behandelt zijn bronnen met respect, dat wil zeggen hij laat ze niets zeggen wat ze niet zeggen. Dat geldt voor Shakespeare, Julian Lynn, Al Gore en al z’n voorbeelden, maar ook voor Howard Gardners boek Frames of Mind, dat ik beschouw als de belangrijkste bron van dit verhaal, terwijl ook nog Parker Palmers boek The courage to teach op de achtergrond mee speelt. En toch gaat Robinson zijn eigen weg: met humor en zelfrelativering ontwikkelt hij een nieuw begrip van de menselijke verbeelding, de creativiteit en uiteindelijk ook een heel positief toekomstbeeld. Daaraan kan het huidige onderwijssysteem dienstbaar zijn als ze in die richting wil mee veranderen. Zo niet dan doet ze de leerlingen en de wereld onrecht. Zo ja, dan bouwt ze nu al – in de creatieve verbeelding – mee aan een betere wereld.

Conclusie:
Wat ik zo mooi vind aan het TED verhaal van Sir Ken Robinson is dat de spreker niet een afstandelijk verhaal houdt over creativiteit in leerprocessen waarbij hij zelf buiten schot blijft. Door alle intelligenties als gelijkwaardig te ervaren en te behandelen verpersoonlijkt Robinson met zijn verhaal de creativiteit die hij in zijn verhaal bepleit. Daardoor blijft hij verbonden met zijn bronnen, zichzelf en zijn publiek en dat vind ik levenskunst. En nog mooier is dat die verbondenheid niet een kwestie is van magie, maar gewoon valt te leren door iedereen die daarvoor open wil staan.

Ik zou het leuk vinden als je op de gedachten in dit artikel of in andere artikelen wilt reageren.